Кимман ўзи?!

Қадимда бир сартарош бор экан. Искандарнинг сартароши. Эски қудуқ ҳам бор экан: «бутун сирларни мен сақлашим керак» деган. Сартарош ҳамма ишни бузибди: «Искандарнинг шоҳи бор!» -деб қудуққа сирни айтибди. Қудуқ хурсанд экан: «Сир менда» -деб. Бироқ бир қамиш ўсиб чиқибди. Чўпон кўриб қолиб -гўё бошқа қамиш йўқдек- ундан най ясабди. Найни чалса, куй қудуқнинг сирини оммага ошкор қилиб қўйибди. Қаранг куйни ва сирни тушунадиган одамлар яшар экан қадимда. Бугун қудуқларда сир қолмаган. Бор ҳам дейлик, қамиш ўсиб чиқди ҳам дейлик, уни чўпон кесиб най ҳам қилди дейлик, куй сирни ошкор қилишни истади ҳам дейлик, уни тушунадиган одам қолганмикан? Лекин ичимдан ўша эски қудуқнинг борлигига, унда қамишлар ўсиб, уста чўпонларнинг қўлига тушишига ва ундан най ясаб куй чалишларига ишонганман. Баъзан мен ичида Юсуф банди бўлган, Пайғамбарнинг набираси айтган қутлуғ сирни сақлашга аҳд қилган ва ўз ичида қамишларга ҳаёт берган, умид бўлган қадим қудуқ эмасманми деб қоламан... Қудуқманми, қамишманми, найманми, куйманми, сирманми, кимман ўзи?..

 

Хуан Рульфо

Хуан Рульфо (1917–1986) - мексикалик ёзувчи, сценарист ва фотограф, Лотин Америка адабиётининг таниқли намояндаларидан бири. У “магик реализм” оқимига катта таъсир кўрсатган. Рульфонинг асосий асарлари — “Педро Парамо” (1955) романи ва “Эл Ллано дар лламас” (1953) ҳикоялар тўпламидир. Унинг ёзиш услуби қисqa, пурмаъно ва таъсирчан бўлиб, Мексика қишлоқларининг қайғули ҳаёти, ёлғизлик ва ўлим мавзуларини чуқур ёритади. “Менинг отам” ҳикоясида отасининг фожиали ўлими ва бу воқеанинг оилага таъсири бола нигоҳидан ёритилган. Боланинг ўлим хабари қаршисидаги карахтлиги ниҳоятда содда ва таъсирли тасвирланган.

«МЕНИНГ ОТАМ»

ҳикоя

Менинг отам яхши инсон эди. У тириклигида бу дунёда яхши нарсанинг ўзи йўқ эди. Эртага нима қилиш кераклигини ҳеч ким билмасди, чунки эртанги кунга ишонч қолмаганди, бугун эса ҳали тугамаганди. Ҳаво ҳам ёмон эди, кўз кўзни кўрмас, ҳеч нарсани англаб бўлмас эди: кун чиқдими, шамол қаердан эсади – шимолданми, жанубданми?

Дунёда яхши нарсанинг ўзи қолмаган эди. Отам эса яхши инсон эди, ҳаётга ишонарди.

Уни тонг отар маҳал ўлдирдилар, лекин у ўлдирилганини, нега ва қаерда ўлганини ҳам тушунмай қолди. Уни ўлдиришди, унинг учун ҳаёт тугади. Бошқалар учун эса у ҳали ҳаёт эди ва дунё аста-секин тинчиб, ўзгара бошлаганди, ҳатто ёмғир томчилай бошлаганди; одамлар ёмғирга боқиб, яна умидлана бошлаган эдилар.

Менинг отам қоронғи тунда, тонг ёруғидан бехабар ўтди. Уни ота-боболар урфига кўра кафанладилар ва шундай дафн қилишдики, гўё у ҳам оддий одамлардан бири эди. Бизга дедилар: “Отангиз вафот этди, у тонгга яқин, ҳамма донг қотиб ухлаб ётганда, болалар туғилган, ўлимга маҳкумлар отилган вақтда ўлди. Туннинг бу ғамгин вақтида одамлар ярим уйқуда бўлади, алмойи-жалмойи тушлар кўради, лекин шундай тушларга ҳам эҳтиёж бор.”

– Сизнинг отангиз вафот этди.

Тушимда бир кичик оҳуни қучоқлаб турганмишман. У худди қаноти қайрилган қушдайин чорасиз, ухлаб ётган одамнинг юрагидай сокин ва маъсум эди.

– Унинг умри қисқа экан.

Туннинг энг қоронғи, энг қуюқ, энг қаттиқ вақти эди, тонг отишига оз қолганди. Ҳамма нарса бирдан узоқлашиб кетгандек эди. Мен англадимки, йиғлашим керак, ҳеч бўлмаса бир томчи кўз ёш чиқиши учун юрагимни сиқишим керак. Хўнграб йиғлашга уринардим. Юрагимни эзиш учун чиранардим, мудраган юрагимни болға билан эзиб-эзиб оғритгим келарди. Биргина ниятим, мақсадим дод солиб йиғлаш эди. Йиғлайки, дардим тилга тўкилсин.

– Оҳу боласи ўлибди. Қучоғингдаги жонивор ўлик.

Майли, қўяверинг, бу тушимни кўриб тугатайин. Қолган нарсаларнинг барчаси ёлғон! Мен ухлаб ётганда ҳеч ким ўлмайди.

– Соат уч бўлди, отангизнинг жасадини олиб келдик. Уни бугун тунда ўлдиришибди.

– Сен ким ҳақида гапираяпсан? Менинг отам ҳақидами? У ўлмайди. Ҳеч ким унга ёмонлик қила олмайди. Акс ҳолда, ер юзида қиёмат қўпади, дунё вайрон бўлади. Одамларнинг қўллари синади, ҳаёт инсонлар учун маъносини йўқотади. Отам бизга ҳаёт берган, биз у туфайли ёруғ дунёни кўряпмиз. У ўлмайди, ўла олмайди.

– Уни ўлдиришибди.

– Қачон? Соат нечада?

Менинг қимирлашга мажолим қолмади, лекин дунё нимадир сезди шекилли.

– Тун. Тўхта. Тўхта, унга қара.

– Сен мени алдаяпсан.

– Дафн бугун.

– Ҳеч қандай дафн бўлмайди. Менинг отам ўлмайди. У биздан кўпроқ яшайди. У бизга ўхшамайди, у умри давомида фақирлик, эҳтиёж нималигини билмаган...

– Демак, сен унга қарашни хоҳламайсанми? Тур, ҳализамон унинг яқинлари, танишлари келиб улгурмади, отангга яқинлаш.

– Отам ўлмаган. Сен мени ёмон кўрасан. Ёмон кўрганинг учун ҳам мени қасддан уйғотяпсан. Қўй, бу тушимни кўриб тугатайин.

– Майли, сен айтгандек бўлсин, лекин эслаб қол, уни тушдан кейин дафн қилишади.

– Чироқни ўчир. Чироқни ўчир ва ўзинг чиқиб кет. Агар отам ростдан ўлган бўлса, унда нега куляпсан? Чиқиб кет! Оҳу боласи ухлаяпти. Уни уйғотиб юборасан. Мен сенинг кимлигингни биламан. Фақат шайтонгина тунлари бузғунчилик қилиб, уйқудаги инсонларни қўрқитади. Отам ўлмаган, сен фақат ёлғон гапираяпсан. Алдаяпсан. Мени алдаяпсан, холос! Даф бўл!

Кўз ёшларим қон равон бўлди. Узоқдан онамнинг йиғисини эшитганимда эса қоним селга айланди.

Маъруфжон Йўлдошев таржимаси

Сукут - муаззам шовқин!

***

Асл ҳақиқат сукутга яширинган бўлади.

***

Ҳамма гап айтиб бўлинди, энди уни тушуниш қолди.

***

Инсонлар бир-бирларини яхшироқ тушунишлари учун сўзни ўйлаб топишган эди...

***

Баъзи инсонлар дуо қилмайди, сукут қилади.

***

Шундай инсонлар борки, исмини эслашнинг ўзи умрга умр қўшади. 

***

Шундай инсонлар борки, уларни инсон деганинг учун сўздан хижолат бўласан.

***

Ҳар инсоннинг жаннати ҳам жаҳаннами ҳам қалбидадир.  

***

Кўнгил боғидаги гулларни парвариш қилиш лозим, акс ҳолда тиканзорга айланади. 

***

Кўнгил боғининг гуллари сукут пайти очилади.  

***

Тунда бутун ҳислар юлдузлар тилида сукут қилади.

***

Тун оламнинг сукути эди, тонг ҳаммасини бузди. 

***

Сукут - муаззам шоқин, ҳайбатли қичқириқ!

М.Йўлдошев

 

 IQBOL MIRZO

O‘ZBEKISTON XALQ SHOIRI

ОЙДАН ТУШГАН ЭМАС

Ҳеч кимни бахт ўз-ўзидан қучган эмас,

Қуш ҳам кўкка машаққатсиз учган эмас.

Ойдин тунлар, осойишта, тиниқ тонглар

Ойдан тушган эмас, кўкдан тушган эмас.

 

Мевасин еб, боғини ҳам сўраб қўйгин,

Керак бўлса, боғ атрофин ўраб қўйгин.

Ниҳолларнинг кокилларин тараб қўйгин,

Озодлик ҳам, ободлик ҳам ўзи келмас,

Ойдан тушган эмас, кўкдан тушган эмас.

 

Бу бинолар қайдан бино бўлди экан?

Ким боболар қаддин расо қилди экан?

Нечук бизни бугун дунё билди экан?

Озодлик ҳам, ободлик ҳам ўзи келмас,

Ойдан тушган эмас, кўкдан тушган эмас.

 

Эртакларда мўъжизалар сеҳр сабаб,

Гулу гиёҳ кўкаргайдир меҳр сабаб.

Тафаккурнинг ҳурлигига недир сабаб?

Озодлик ҳам, ободлик ҳам ўзи келмас,

Ойдан тушган эмас, кўкдан тушган эмас.

 

Ўн саккизга кирган йигит сўзига боқ,

Юзига боқ, олов ёнган кўзига боқ.

Бу энг буюк хазинадир, дўстим, бироқ

Озодлик ҳам, ободлик ҳам ўзи келмас,

Ойдан тушган эмас, кўкдан тушган эмас.

 

Шижоатнинг, жасоратнинг маҳсули бу,

Ироданинг, заковатнинг маҳсули бу,

Улуғ Инсон танлаб олган ҳақ йўли бу,

Ўзбекистон, бундайин бахт ўзи келмас,

Ойдан тушган эмас, кўкдан тушган эмас.

 

AYDAN İNMEMİŞTİR

Hiç kimseye baht kendiliğinden gelmez,

Kuş bile göğe zahmetsiz uçmaz.

Aydın gece, huzur, berrak sabahlar

Aydan inmemiştir, göklerden inmez.

 

Meyvesini yeyince bahçesini sor,

Gerekirse bahçenin etrafını sar.

Fidanların kâküllerini tara da gör,

Özgürlük de, refah da kendiliğinden gelmez,

Aydan inmemiştir, göklerden inmez.

 

Bu binalar nasıl yükseldi acaba?

Kim ataların boyunu dimdik etti acaba?

Dünya bugün bizi nasıl tanıdı acaba?

Özgürlük de, refah da kendiliğinden gelmez,

Aydan inmemiştir, göklerden inmez.

 

Masallarda mucizeler sihirledir,

Çiçek ile bitkiler de yeşeriyor sevgiyle.

Düşüncenin özgürlüğüne sebep nedir?

Özgürlük de, refah da kendiliğinden gelmez,

Aydan inmemiştir, göklerden inmez.

 

On sekiz yaş delikanlının sözüne bak,

Yüzüne bak, alev ateş gözüne bak.

Bu en büyük hazinedir dostum, fakat

Özgürlük de, refah da kendiliğinden gelmez,

Aydan inmemiştir, göklerden inmez.

 

Cesaretin, cesurluğun ürünüdür bu,

İradenin, zekâvetin ürünüdür bu,

Ulu İnsan’ın seçtiği hak yoludur bu,

Özbekistan, böyle bir baxt kendiliğinden gelmez,

Aydan inmemiştir, göklerden inmez.

ЯГОНАСАН

Тупроғингда даҳолар хоки,

Ул соҳиби дунёлар хоки.

Боболарки, улуғ чинордек,

Момоларки, Қутлуғ Нигордек.

Чинорларки, бешиклар бўлган,

Келажакка эшиклар бўлган.

Сен онасан, муқаддас Ватан!

Ягонасан, муқаддас Ватан!

 

Хазинамсан, тахтим ўзингсан,

Қиёси йўқ бахтим ўзингсан.

Ер юзининг жаннати сенсан,

Яратганнинг санъати сенсан.

Жаннатбоғим, ҳазраттоғимсан,

Меҳробимсан, саждагоҳимсан.

Сен онасан, муқаддас Ватан!

Ягонасан, муқаддас Ватан!

 

Манглайдаги Дурри Акбарим,

Не кўзларни олган гавҳарим.

Қора ният, ғараз сўзлардан

Асрагаймиз ёмон кўзлардан.

Кўксим ичра юрагим – тумор,

Бу туморда қутлуғ номинг бор.

Сен онасан, муқаддас Ватан!

Ягонасан, муқаддас Ватан!

 

YEGANESİN

Toprağında dahilerin izleri,

O sahib-i âlemlerin tozları.

Atalar ki ulu çınarlar gibi,

Analar ki Kutlu Nigâr misali.

O çınarlar ki beşikler olmuş,

Geleceğe nice kapılar olmuş.

Sen bir anasın, mukaddes Vatan!

Yeganesin, mukaddes Vatan!

 

Hazinemsin, tahtım sensin,

Emsalsiz bahtım da sensin.

Yeryüzünün cenneti sensin,

Yaradanın sanatısın sen.

Cennet bahçem, aziz dağım,

Mihrap yerim, secdegâhımsın.

Sen bir anasın, mukaddes Vatan!

Yeganesin, mukaddes Vatan!

 

Alnımdaki en parlak incim,

Nice gözleri almış cevherim.

Kara niyetli, kinli sözlerden

Koruruz seni kötü gözlerden.

Göğsümdeki kalbim – muskamdır,

Bu muskada kutlu adın vardır.

Sen bir anasın, mukaddes Vatan!

Yeganesin, mukaddes Vatan!