ШАМОЛЛАРДАН ҚЎРҚМАГИН, ОНА!
— Тур, болам, жойнамозда ётмайди, тур дедим, эййй!
— Ҳа, она, ҳозир, яна озгина
ухлай...
— Жойнамозда ухлаб бўлмайди, болам,
юртга юк тушади!
— Мен ухламадим, кўзим илинибди,
шекилли, лекин...
— Ухламадиммиш, хуррагингдан
уйғониб чиқдим-ку, кўпайгур!
— Йўқ, йўқ сиз уйғонганингзни
билдим, ўшанда ҳам уйғоқ эдим, фақат бир зумгагина кўзим илинибди. Лекин бир
кун ухлагандек мириқибман.
— Тур, ўрнингга кириб ёт. Намозимни
ўқиб олай. Ҳа, айтганча, нега кириб ётмадинг? Жойнамозда ухлайдиган одатинг йўқ
эди-ку?!
— Йўқ, она, сиз кўрмагансиз-да.
Баъзан... баъзан отамни жуда соғиниб кетсам...
Ташқарида шамол тобора шиддатланар,
бор куч-қудратини кўрсатиб қўйиш дардида дарахт шохларини қайириб, синдириб
деразага уриб-уриб эсарди. Тунда қўпган шамолни онаси “тентакшамол” дерди.
Онаси шамолни ёқтирмас, ундан қаттиқ қўрқар, шамол эсган пайтларда кўпроқ
ибодатга бериларди. Ҳозир ҳам гоҳ деразага, гоҳ эшикка қараб безовталаниб
ўтирган эди. Ёвқон онасидаги қўрқувни сезиб, “ташқарига чиқасизми, юринг, қараб
тураман”, — деди. Она печка устидаги қумғонни кўтариб ташқарига чиқди, “Тентакшамол
ҳам Оллоҳни амри билан эсади эсишга-я, лекин, кунботардан эсмасин экан,
кунчиқардан эсгани безиён бўлади... Пайғамбаримиз ёмғирни яхши кўрарканлар...”
деб қўшиб қўйди. Шамолнинг важоҳати ва ваҳимали уввосидан онасининг қолган
гапини эшитиб бўлмади.
Ўғил шу тобда ҳар шамол эсганда
эсланадиган бу гапларни эмас, кун сайин бувисига ўхшаб бораётган онасининг
муштдеккина жуссасига қараб, қачонлардир ўзи айтган бир гапни хотирлади,
“оналар қаримайди, бувилар қари бўлади”. Бу гапни холалари ўзаро суҳбатлашиб
ўтириб “Опам қариса, бувимни ўзи бўлиб қолади” деган пайтида айтган эди.
Холалар бор овози билан кулишганди. Ўша-ўша бу гап оила ичида кўп эсланадиган
бўлганди. Мен ҳалиям онамнинг қариб бораётганини тан олгим келмайди. Икки одим
юрмасдан чарчаб қолишларини ўйласам, юзидаги ажинларнинг тобора чуқурлашиб бораётганини
кўрсам, болаликка қайтгим келаверади. Энди онамнинг кўзларига қарасам, “Онанг
қарияпти, болам, онанг ўтиб боряпти. Эртага қидириб қолмаслик учун тўйиб ол,
кипригимнинг тагида-ю, бугун бўлмаса, эрта гаплашарман, демагин. Эртанинг юмуши
мушкул, мушти оғир, болам” деяётгандек бўлаверади.
— Отанг раҳматли айтардилар,
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мен сабо бирлан ғолиб қилиндим, Од
қавми дабур бирлан ҳалок қилинди”, — деган эканлар. Сабо деб кунчиқардан
эсадиган шамолни, дабур деб кунботардан эсадирган шамолни айтар эканлар. Отанг
раҳматли ҳам шу сен туғилганда эккан теракларнинг учига қараб шамолни қайси
ёқдан эсаётганини таҳмин қилиб ўтирарди.
— Она, шамолдан қўрқишингизнинг
сабаби шуми фақат?
— Бувим[1] мени беланчакка бойлаб ухлатиб, ўзи
ҳам ухлаб қолибди. У вақтлар ҳамма уйда қурт боқиларди. Яқингача ҳам ўзимиз то
пилла териб олгунча битта кичик хонада жон сақлардик. Хуллас, мен уйғониб,
беланчакдан тушиб эмаклаб кўчага чиқиб кетибман. Қандай чиққан бўлсам...
Дарвозадан чиқсанг, ҳайқарон[2] ариқ, йўл тарафга энсизгина
эпламачак кўприкдан ўтилади. Ўша ердан ўтиб тўртайлишдаги[3] устунга илинган чироққа қараб
бораверибман-да. Ўша кеча қаттиқ шамол бўлиб, дарвозани битта қанотини қўпориб
кетганди, деб эсларди бувим. Шу даражадаги қаттиқ шамол мени учириб кетмаганига
ҳамма ҳайрон бўлишган экан. Ўнғарвой амаким, тўртайлишдаги катта магазинни
ёнида уйи, нимадир сабабминан кўчага чиқса, бир бола йиғиси эшитилганмиш. Йиғи
келган томонга қараб бораверибди. Чироқ тагига борса мен йиғлаб ётганмишман.
Қўлига олиб, “одамлар бу кимни боласи” деб бақираверибди, турган жойида.
Нимадир бўлиб, отам уйғонибди, овозни эшитиб чиқсаки, мен эмишман. Хулласи...
ўшанда қўрққан бўлсам керак-да... Шамол турса юрагим безовта бўлаверади.
— Она, сизнинг вужудингизга сингиб
кетган ўша қўрқув менга ҳам ўтган. Шамол бошланса, шу безовталигингиз менга ҳам
ўтади. Айниқса, хизмат сафарига кетганда энг кўп шуни ўйлайман. Шамол турсагина
эмас, шамол ҳақида у ер бу ерда ўқиб қолсам ҳам ичимга титроқ кираверади.
Ёвқон чуқур нафас олди, онасининг кўнглига озор етмасин деб нафасини ичига ютди. Она жойнамозини солиб, намозга турди. Ёвқон яқинда ўқиган бир ҳикоясини эслади. Шамолли кеча эди. Ўшанда ҳам қаттиқ таъсирланиб, даҳшатга тушганидан ишини ҳам ташлаб ортига қайтган эди.
“Шамол бу маконларда тўсатдан қўзғалади. Тоғ ораларида етилиб, ўнгирлар
орасидан ўкириб-ваҳшат солиб чиқиб келади. Қишлоқларнинг наридан-бери
оҳакланган деворларидаги чангларни учириб, томларнинг қумларини сочиб, кўча
тупроғини тўзғатиб-тўзғитиб эсаверади. Маккапояларни ағанатади, кир ўраларда
ҳуштак чалади, сувларни чайқатади, тепаларда ғувиллайди, пастга тушганида
челакларнию чўпсаватларни ағанатиб юмалатиб юборади. Дала-даштдаги юмрон
инларини қум билан кўмади, овсарроқ қушлар қурган уяларни тамомила бузиб
ташлаганида жажжи полапончалари чирқиллаганча ерга қулаб тушиб, ваҳший
ҳайвонларга ем бўлишади.”[4]
— Ёвқонжон болам, ҳаа ўтирибсин
мунғайиб, кир ухла, эртага яна кетсанг керак ишга. Менга қарама, ёш
илгарилагани сайин кўз қотиб қоларкан, уйқуниям тайини қолмайди. Ёшликда уйқуга
зор бўп кетардик. Тонг отмай туриб, мол-ҳол, дала, уйга келиб, қозон-ўчоқ, ярим
кечасигача кирмиди, тикишмиди хулласи иш тугамасди. Бувим “яхшиям иш деп қўйган
экан, чуҳ деганда нима қиларканмиз, тағини” дерди.
— Уйқум қочди, она, эртага ишга
бормасам ҳам бўлади. Отам ҳақида гапириб беринг...
Онийдан кўзига қалққан ёшларини
онасига кўрсатмаслик учун телевизор пултини қидира бошлади. Кўзёшини
билдирмайгина артиб олгач, “Бу соатда кўрсатувлар ҳам тугаб бўлгандир-а”, деб
қўйди. Онаси гапини эшитмади.
— Шу ўтиришингда отангга жуда ўхшаб
кетасан. Битта тиззасини букиб ўтирарди. Суннат дерди, одамларга ўхшаб чордона
қуриб ё оёғини узатиб ўтирмасди. Бурунгилар отанинг сири ўғилда очилади,
дейишаркан. Сен яхши бўлсанг, болаларинг роҳатини кўради. Ёмон бўлсанг, жабр
чеккан яна улар бўлади. Ўзига шукур, отанг жаннати одам эди. Сен туғилганда
буғдойлар энди бошоқлай бошлаганди. Мен “Муҳаммаджон қўяйлик” деб чирқиллаганим
билан, бориб метиркангга Ёвқонжон деб ёздириб кепти. Буғдой бошоқлаган дамда
туғилган болага Ёвқон деб от қўйилар эмиш. Қайсидир китобда шунақа ёзилган
экан-да, хулласи. Отанг эскичаниям, янгичаниям яхши биларди, олим одам эди-я,
гўринг нурга тўлгур. “Нимаси ёмон? Ўзимизни исмларни нимаси хунук? Тағини,
расулуллоҳнинг исмини таҳоратсиз айтиб бўлмайди” деганиди, раҳматли. Отангга
гап топиб бериш қийин эди. “Хўп!” деб кўникиб кетдик, отингдан айланай.
Ёвқон отасини эслаганда ўзидан хафа
бўларди... Фурсат топилди дегунча, кўчага югурибман, тўйиб-тўйиб суҳбатлашиб
олсам бўларкан ўшанда... “Ота, сиз ҳам одамлардек янги кийимлар олиб кийсангиз
бўлмайдими? Тўйгаям шунақа келадими! Шу чопонингизни ташланг, энди, чириб
кетгунча киясизми?” деган пайтим бу гапнинг мен учун бир умрлик жазо бўлишини қайданам
билибман?.. Маҳалладан синфдошининг тўйи эди. Наҳорги ошга ўтиб, ўшандан нари
далага кетаман деб эски чопонида чиқиб келаверган экан отаси. Ўртоқлари ичида
изза бўлганидан уни шундай озорлаган эди. Отаси индамаган, фақат қаттиқроқ бир
қараб қўя қолган эди. Отаси бу озорни боласидан эшитаман деб ўйлаганмиди,
ўшанда? Тўйда тумонат одам, ҳеч ким унга “нега бунақа кийиниб чиқдинг”
демаяпти. Нега ўғли бундай дейиши керак? Хўп, бу кийимнинг нимаси ёмон? Энди
эсласа, отаси ҳамма нарсани ҳатто ўша эскириб кетган чопонини ҳам қадрдон
дўстидек эъзозлар экан. У ҳамма нарсадан ҳикмат қидириб, маъно излаб яшар экан.
Девордаги эски соат чиқиллаб ўғилни безор қилади, ота эса унга гўё қуролдош
дўстига қарагандек қарайди. Тўхтаб ё бузилиб қолса борми, ҳамма ишини ташлаб,
шу дақёнусдан қолган матоҳни тузатмагунча тинчимайди. Ўғилда эса ҳою ҳавасдан
ғайриси беқадр, бемаъно... Тошкентга кетиш, университетларда ўқиш, яхши
жойларда ишлаш... Боши тик, хаёлларининг баландлигига осмоннинг ҳам суқи
келади. Ота эса кўзларини ердан узгиси келмайди. Ердан узиб осмонга қараса, ерга
хиёнат қилаётгандек изза бўлади. Осмонга қараб ҳам нима қилди, бу ёшдан
кейин... қараб нимага эришдики...
— Она, Камарсойдаги Норбўта амаки
бор-ку! Ўшани кўрдим бугун.
— Норбўта? Ҳа, Хайринсани укасими?
— Қайси Хайринса?
— Аҳмадали аканг бору, гузарбошидаги.
Ўшани опаси Марҳаматой Кенагасга тушган, Марҳаматойни хўжайини Хайринсага тоға
томондан жамаат[5] бўлади. Норбўта Хайринсани укаси,
ҳа айтганча, Хонзодахонни синглиси Маликахонни ўша Норбўтага сўраб келишганда
мени қўярда-қўймай “юринг, опа” деб опкирган эди. Онаси “Опамни юз қилиб олиб
келибсизлар, йўқ демайман, опам ўртада турган экан, кўзимни чирт юмиб рози
бўламан. Фақат бир минимиз[6] бор-да...” деб қолди. Кейин
билсак, қизни садафи[7] бор экан. Бермагани ҳам яхши
бўлган экан, мана ҳуу этакдаги Мирзараҳмонга тегиб бир чиройли яшаяпти. Тунов
куни кўришиб қолдик. Садафи юзу қўлларига ҳам урибди. Бечора “Ҳаммага онасидан
чиройли қош-кўз, чиройли бурун ўтади, менга онамдан шу садаф ўтган экан. Шу
қургур қўзиса онамни эслайвераман, оҳ онам-а, сизни кўрсам онамни кўргандай
бўламан, хола” дейди. Онаси ниҳоятда олифта, чиройли аёл эди-да. Маликахон
отасига ўхшабди, жиккаккина...
— Ҳаа, ўша Норбўта ака сўраб-салом
айтди. Отам ўтиб қолганини эшитмаган экан, анча гина қилди. Сизни сўраб,
дуоларида эслаб турсинлар, деди.
— Саломат бўлсин. Ҳа, отангминан
борди-келдиси яхши эди. Энди эҳсон қилганда айтиб қўйинглар. Кенагаслик
Раҳмоналини отаси отангни тоғасиминан урушда бирга Берлингача борган экан-да. Отанг
кўп айтиб берарди. Ҳозир Кенагас тугул ўзимизни қишлоқдаги қариндошларниям
кўрмаймиз. Ҳамма ўзиминан ўзи бўп қоларкан... Ҳа, қайда кўрдинг айтганча?
Кампирларга ўхшаб сен танимайдиган бурунги одамларни айтиб ётишимни қара...
Она “кампирларга ўхшаб” дегани
ўзига бошқача эшитилди шекилли, яйраб кулиб олди.
... Онам қандай мавзу бўлса ҳам мен
танимайдиган, кўпи аллақачон бу ёруғ оламдан ўтиб кетган хеш-ақронларини тилга
олишни канда қилмасди. Уларни эслаганда кўзининг ичи яшнаб кетарди. Сўзлаётиб,
ўзи билган, ардоқлаган инсонлар орасига, бахтиёр дамларига қайтиб қолганини ҳис
қилардим. Мен онамнинг кўзида пайдо бўладиган ўша бир онлик масъудликни кўриш
учун ҳар қанча тунни тонгга улаб тинглашим мумкин... Тентакшамол нима бўпти,
бўрон бўлмайдими, она... Қўрқма, ўғлинг, Ёвқонинг ёнингда... Сенинг кўзларингдаги
ўша масъудликни, ҳаётдан мамнунликни, шундай тақдир битилганига сўнгсиз
шукроналикни кўрсатгани учун тентакшамолдан ҳам миннатдорман.
— Шамол забтига оляпти, кўп-кўп салавот
айтиш керак, ўғлим. Сениям ухлатмадим, тур, бомдодга азон айтилди. Вақтни
ўтишини қара-я...
— Ҳа, она, ҳозир, яна озгина ухлай...
— Жойнамозда ухлаб бўлмайди, болам,
юртга юк тушади!
— Отам ҳақида гапириб беринг, онажон,
отамни жуда соғиндим...
[1] шв. Буви - баъзи шеваларда онани ҳам буви дейишади.
[2] шв. Ҳайқарон - катта, ҳайқириб оқадиган
[3] шв. Тўртайлиш - чорраҳа
[4] Исажон Султоннинг “Шамолли кеча”
ҳикоясидан.
[5] шв. Жамаат – қариндош.
[6] шв. Мин – айб, нуқсон.
[7] Садаф - бош терисида қичиш ва кепакланиш орқали кўринадиган касаллик.
