Заргар (ривоят)

ЗАРГАР

(РИВОЯТ)

Бир донишманд уста узоқ йиллар ёнида ҳунар ўрганган шогирдини синаш мақсадида унга бир дона ялтироқ тошни тутқазибди ва: “Ўғлим, манави тошнинг нархини бозордаги савдогарлардан сўраб билиб кел. Қайтишда заргарга ҳам учрашни унутма” - дебди. Шогирд бозорга чиқиб аввал баққолга учрабди ва “Манави тошни сотмоқчиман, қанчага оласиз?” Баққол тошни қўлига олиб айлантириб кўриб: “Бир тангага берсанг оламан, болаларга ўйинчоқ бўлади.” - дебди.

Шогирд баққолнинг дўконидан чиқиб газмолфурушнинг ёнига борибди. Газмолчи ҳам тошни айлантириб у ёқ бу ёғини кўргач: “Беш танга бераман” дебди. Шогирд у ердан чиқиб атторнинг ёнига ўтибди. Аттор тош учун ўн танга беришга розилигини айтибди. Шогирд расталарни айланиб устози берган тошнинг нархини сўраб-суриштирибди. Қайтишда заргар дўконига кирибди ва тошни кўрсатибди. Заргар: “Ўғлим, сен бу гавҳарни қаердан топдинг?” дея ҳайрат билан сўрабди. Шогирд: “Буни қанчага оласиз?” деб сўрабди. Заргар: “Қанча сўрасанг бераман!” Шогирд: “Сиз қанча берган бўлардингиз?” Заргар: “Бу тошни менга сот, оғзингга сиққанини бераман. Керак бўлса дўконимни ичидаги тиллалари билан қўшиб бераман” - дея ёлворибди.  

Шогирд бу гавҳарнинг бошқа бировнинг омонати эканлигини айтиб сотмоқчи эмаслигини, фақат нархини ўрганмоқчи эканлигини тушунтирибди. Заргар бу гавҳарга нарх бичишга қодир саррофнинг йўқлигини айтибди. Шогирд заргар дўконидан чиқиб устахонага йўл олибди. Мияси алғов-далғов бўлган кўйи йўлда давом этибди. Бир ёнда катта бир анордек гавҳарни бир тангага олишни истаган баққол, иккинчи ёнда унинг нима эканлигини айтиб унинг учун бор будини беришга рози заргар...

Устозининг ёнига келган шогирд ҳайрат ичида бошидан ўтказган воқеаларни айтиб берибди.    

Шогирд: “Ҳайрат ичидаман, устоз. Нима дейишга ҳайронман. Миям ғовлаб кетди.” - дебди.

Устоз: "Бу бир сабоқ эди, ўғлим. Бундан хулоса чиқар. Кимгадир кераксиз бўлган буюм кимгадир топилмас матоҳ. Ҳар нарсанинг қийматини уни билган одамларгина тушунади. Ҳар нарса унинг қийматини билган кишининг ҳузурида азиз. Қўлингдаги тошнинг нима эканлигини заргардан бўлак ҳеч ким билмади. Шунга кўра баҳо бичдилар. Одамлар билан муносабатда бунга эътибор бер..."

Хулоса шуки, ҳар инсонда бир бебаҳо гавҳар яширинган. Шу боис инсоний муносабатларда баққол эмас, заргардек қадршунос бўлмоқ керак.

/Турк тилидан Муслима.Йўлдошевa таржимаси 

Aziz Nesin: Masxaraboz (hikoya)

     

MASXARABOZ

      Bemor doktorga:

- Doktorbey, tobim yo‘q. Hayotdan zavq ololmayapman. Iztiroblarimni unutolmay qiynalyapman. Ishtaham yo‘q. Tomog‘imdan qil o‘tmaydi. Ko‘z oldimdan och-yalang‘och insonlar ketmaydigan bo‘ldi. Tonggacha uxlolmay ular bilan birga sovqotib chiqaman. Jinoyat haqidagi xabarlarni o‘qiganda o‘sha jinoyatda mening ham aybim yo‘qmikan, deb o‘yga tolaman. Qotil tutgan pichoqning sopi qo‘limni kuydurayotgandek bo‘laveradi. Otilgan har bir o‘q mening qalbimga sanchilgandek azoblanaman. Jamiyatdagi barcha ayb, jinoyat va gunohlarni ortmoqlab ketayotgandek his qilaman. Kulishni tamoman unutib yubordim. Doktorbey, menga yordam bermasangiz holim xarob - deya shikoyat qilibdi.

Doktor bemorni tekshirgandan so‘ng, yelkasiga qo‘lini qo‘yib deraza oldiga olib boribdi. Pardani tortib barmog‘i bilan ko‘cha betidagi afishani ko‘rsatibdi. Unda sirk masxarabozining rasmi bor ekan. Doktor o‘sha masxarabozga ishora qilib:

- Azizim, - debdi. - Anavi masxarabozni ko‘ryapsizmi? Har kuni oqshomda ajoyib tomoshalar ko‘rsatmoqda. Sizga tavsiyam, o‘sha tomoshaga boring, barcha iztiroblaringizni unutasiz, maza qilib kulib dam olasiz. Dilingiz yayraydi. Kasallikdan ham asar qolmaydi. 

Bemor boshini egibdi va chuqur bir uh tortgandan keyin debdi:

- Doktorbey, o‘sha masxaraboz, menman!  .  

/Turk tilidan M.Yo‘ldoshev tarjimasi.

Piroyaga atalgan she'rlar

    PIROYAGA ATALGAN SHE'RLAR

Nozim Hikmatning rafiqasi Piroya xonimga yozgan maktublaridagi she'riy parchalardan:

22.09.1945.

Kitob o‘qiyman:

                       ichida borsan,

qo‘shiq tinglayman:

                       ichida borsan,

o‘tirib non ushatsam

                       ro‘paramdasan,

ishlab o‘tirganda

                       yonginamdasan.

Sen har joyda "hoziru nozir"imsan,

                       gaplasholmaymiz

                       dardlasholmaymiz...

Sen mening sakkiz yillik bevamsan...

***

25.09.1945.

Eng go‘zal dengiz:

                          ko‘rib ulgurmaganing.

Eng go‘zal farzand:

                          o‘sib ulgurmagani.

Eng go‘zal kunlarimiz:

                           yashab ulgurmaganimiz.

Va senga aytolmagan eng go‘zal so‘zim:

                           aytib ulgurmaganim.

***

6.10.1945.

Bulutlar karvoni suzilar:

                      xabarlarni ortib ustiga.

G‘ijimlayman hali kelmagan

                       maktublarni qo‘limda.

Yurak kipriklar uchida

                       yo‘l qarab holsiz...

Hayqirmoq istaydi:

                      "Piroya, Piroya!.." deya.

***

27.10.1945.

Bir olmaning yarmi biz

                                yarmi bu ko‘hna dunyo.

Bir olmaning yarmi biz

                                yarmi erur xaloyiq.

Bir olmaning yarmi sen

                                yarmi men

                                               ikkovimiz...

***

8.11.1945.

Olisdagi shahrim tomlari ustidan 

va Marmara dengizi ostidan o‘tib

Kuzgi bog‘lar, tuproqlar aro

                              ulug‘vor va namli

                              tuyildi sasing.

Uch daqiqagina davom etdi bu.

Keyin, telefon zulmatga cho‘mdi.

/Turk tilidan M.Yo‘ldoshev tarjimasi.