ЭЛЧИН ИСКАНДАРЗОДА
Элчин Искандарзода (Элчин Барат ўғли
Искандаров) - 1964 йил
16 сентябрда
Шуша шаҳрида
туғилган.
1981 йилда
Ағдам
шаҳар
6-сонли ўрта
мактабни олтин
медал билан
тамомлаган. 1981-1986 йилларда
Озарбайжон Политехника
институти (ҳозирги
АзТУ) механика факультетида таҳсил
олган. Институтни
имтиёзли диплом
билан тамомлаган.
1989-1992 йилларда
Озарбайжон техника
университетининг
“Машина ва
механизмлар назарияси”
ихтисослиги бўйича
таҳсил
олган. Техника
фанлари доктори,
профессор. У
230 дан
ортиқ
илмий иш,
52 ихтиро,
14 монография
ва дарслик,
95 бадиий
ва илмий
китоб, 130 та
таржима асар
муаллифи. Унинг
китоблари кўплаб
тилларга таржима
қилинган
ва Туркия,
Россия, Латвия,
Литва, Беларус,
Грузия, Қозоғистон,
Шимолий Кипр
Турк Республикаси,
Эрон, Руминия, Украина,
Сурия, Қирғизистон,
Косово, Македония,
Болгария, Ироқ
ва бошқа
мамлакатларда
нашр этилган.
Профессор Элчин
Искандарзода
Шуша ҳақидаги
достон ва
шеърлар муаллифи,
истеъдодли шоир
сифатида элга
танилган.
МЕНИНГ ШУША ДОСТОНИМ – ЗАФАР ПОЭМАСИ
Шуша
номли...
Суюкли дардим чиқар
ҳар
ердан қаршимга,
суюкли тақдирим
чўкар кўз ўнгимга,
суюкли кўз ёш оқар
кўзларимдан,
суюкли оғриқлар
азоблар юрагимни,
суюкли азоблар оғритар
бағримни,
суюкли айрилиқлар
боғланар
бўйнимга,
суюкли,
суюкли,
суюкли,
ҳаммаси
Шуша деб номланар...
Айрилиқнинг
илк куни...
Шаҳарни бутунлай
тарк этишар эди –
осмонини,
сувини,
йўлларини,
уйларини...
Уйларнинг деразалари айрилиқ
томон очилар эди,
айрилиқ
чирмовиқдек
чирмаган эди,
деразаларни,
эшикларни,
зиналарни,
умидларни...
Баъзиларида қайтиш
умиди бор эди,
баъзиларида йўқ.
Баъзилар қачондир
қайтажакларди,
баъзилари йўқ.
Шаҳарнинг
тонгларини тарк этдилар,
бугунини,
ўтмишини,
ва хуш онларини.
Энди бу шаҳарнинг
аҳолиси
бу шаҳарнинг
йўлларидан ўтмайдилар,
у кўкларга боқмайдилар,
у чўлларда чопмайдилар,
у сувлардан ичмайдилар.
Кўп нарсалар бўлаётганди,
бу шаҳар
узоқ айрилиққа
қадам
қўяётганди,
бу шаҳарни
бутун шаҳар
тарк этаётганди.
***
Биз
йўлга чиқдик.
Биз
йўлга чиқарилдик,
узун бир йўлга.
Билармидик,
бу йўллар қай
манзил сари элтгай,
қаён
олиб боргай,
қайерда
тўхтагай,
қачон
тушамиз бу ёлғиз
йўлдан,
тарк этилган йўлдан.
Шу ҳолда
кетавердик,
югурдик, юравердик.
Ажал ортда қуварди,
замон қуварди,
айрилиқ
қуварди,
ўлим қуварди.
Ниманидир ҳал
қилгани
кетардик,
Англамоқ
учун кетардик,
ватансиз яшамоқ
учун кетардик.
Кетаверардик...
***
Дунёдан сирпаниб кетдик,
истамасдан кетдик,
истамасдан тарқалдик,
истамасдан тарк этдик...
Бизга тегишли ҳеч
нима йўқ эди,
қўним
топгани бир жой йўқ эди,
шунчаки биз ҳам
йўқ эдик.
Биз қаерда
эдик?
-
Билмайман.
Қаерга
кетардик?
-
Билмайман.
-
Олдинда бизни нелар кутаётир?
-
Билмайман.
-
Биз бормидик?
-
Билмайман...
Аммо аслида биз йўқ
эдик.
***
Бу шаҳарнинг
умидини-да ўлдириб кетардик,
тонгларини ҳам
ўлдириб кетардик,
шу тахлит ўзимизни ҳам
ўлдириб кетардик,
балки ҳеч
билмасдан
бу шаҳарни
ҳам
ўлдириб кетардик.
***
Бизнинг уй...
Бизнинг уй ортимиздан қувмоқ
истарди,
талпинарди,
чирпинарди,
пойдеворидан қўпмоқ
истарди,
аммо ўзидан қўпабилмасди.
Қайрилиб
боқдим,
деразаларнинг кўзларидан ёшлар оқарди,
мўриларидан оҳлар
чиқарди,
деворлари чатнаб ёрилар эди,
оғриғидан
эгилиб паришон бўлганди,
шунда ҳам
турган жойидан қўпабилмасди.
Уй одамга ўхшайди,
отамга ўхшайди,
бобом каби йиғлайди,
ич-ичидан,
эзилиб-эзилиб,
ёниб-ёниб йиғлайди.
У бизнинг уй эди,
у бизнинг дарвоза,
бизнинг деразамиз,
бизнинг борлиғимиз
эди...
Биз бизнинг уйдан қўпгандик,
қўпиб
узоқлашгандик,
кетган сари уйимиз узоқларда
қолганди,
қувончимиз,
севинчимиз узоқларда
қолганди,
бор будимиз узоқларда
қолганди.
Биз ҳам
узоқларда қолгандик
–
уйимизга,
юртимизга,
осмонимизга,
бизники бўлган ҳамма
нарсага.
***
Булутларнинг устидан кечар эдик,
булутли эдик.
Ёмғирлар
ичидан ўтар эдик,
ёмғирли
эдик.
Кузлардан, қишлардан
ўтар эдик,
кузли эдик,
қишли
эдик...
***
Овозлар, оҳ...
овозлар,
ёндирарди юрагимни,
доғлар
эди юрагимни,
-
Шушам айй, Шушам айй...
Шушам оғрир
эди,
ҳар
жойи оғрир
эди,
ичимда бир Шуша оғрир
эди.
Ҳамманинг,
шушалик ҳамманинг
ичида,
кўзида,
кўнглида бир Шуша оғрир
эди.
***
Кетганларнинг ортидан сув сепадигани қолмади,
булутлар ҳам
ичида йиғлади,
Шуша ҳам
ичида йиғлади,
дарахтлар ҳам,
сувлар ҳам
ичидан йиғлади.
Сувлар ичидан йиғлади.
***
-Сен билмайсан дўстим,
Шуша етим қолди,
дедим.
-Биз ҳам
Шушадан етим қолдик,
деди.
-Биз Шушасиз ўламиз-ку, дедим,
-Биз аллақачон
ўлганмиз, деди.
***
Замонга бас, дедим,
замон басни билмади.
Туманга чекил, дедим,
туман қулоқ
осмади,
Ҳасрат
тугарми, дедим,
ҳасрат
адо бўлмади.
Оғриқ
тинарми, дедим,
оғриқ
тинмади, тинмади...
***
Бир шаҳарнинг
оғриғи,
замоннинг оғриғи
эди,
замоннинг оғриғини
чекардик.
Бир шаҳарнинг
оғриғи,
тонгларнинг оғриғи
эди,
тонгларнинг оғриғини
чекардик.
Бир шаҳарнинг
оғриғи,
йўлларнинг оғриғи
эди,
йўлларнинг оғриғини
чекардик.
Оғриқларни
расм каби чизардик толеимизга,
шеър каби сурардик кўзларимизга,
мусиқа
каби жойлардик туйғуларимизга.
Бир шаҳарни
тортардик айрилиқларга.
***
Биров айтди, биз қайтамиз,
яна ўша йўлларда юрмоқ
учун,
биз қайтамиз
яна севмоқ, севилмоқ
учун,
биз қайтамиз
яна яшамоқ учун,
яна бор бўлмоқ
учун,
биз қайтамиз,
янгидан туғилмоқ
учун.
***
Биров айтди, аждодларимизнинг
қабрлари
омонмикин?
қабрлар
омон,
оғочлар
омон,
уйлар омон қолдими?
Йўқса,
қабрлар
ҳам
ўлдими?
Йўқса,
қабртошлари
ҳам
ўлдими?
Йўқса,
қабрларни
ҳам
ўлдирдиларми?
***
Қарасам, қабрлар
орқамиздан
бўйланиб турар,
қарасам,
қабртошларининг
кўзларидан ёшланиб турар,
қарасам,
Шуша бўйли қабристон
ёлғизланиб
турарди.
Шушани ҳам
олиб кетгим келди,
ўзим билан олиб кетишни истадим,
аммо қўлларим
орасидан
ёмғирдек
тўкилди, Шушам.
***
Дедимки, ай Шушам бахт недир билганим сенсан,
онам деганим сенсан,
севги дегичим сенсан,
ҳаёт
билганим сенсан –
ўлганим ҳам
ўзингсан.
***
Бу дам онам ёлворди, ҳамда
қандай
ёлворди!
-Сени Оллоҳга
омонат этдим, Шушам.
Оналар Шушани Оллоҳга
омонат этди.
Оллоҳ
бу омонатни
қачондир
қайтариши
керак эди, қачондир...
Шуша оналарнинг омонати эди Оллоҳга!
***
Сўнгра шеърларга сиғиндим,
сатр ораларида овундим,
онамнинг тизларида тасалли топдим.
Онам Шуша эди,
оналар Шуша бўлганди бу айрилиқда.
... Шуша ҳар
ерда эди,
ичимизда, чўлимизда,
Бакуда,
Олмонияда,
Америкада,
Туркияда,
ҳар
ерда, ҳар
ерда...
***
Чинордан ўтган бир поезд ҳам
бор эди,
Бизни орзуларимиз ортидан олиб боргувчи поезд.
Ўша поезд келиши керак эди,
Бизни Ағдамга,
Ағдамдан
Шушага етказиши керак эди.
Аммо бу соғинч,
бу ҳасрат
кўп куттирди,
бир умр куттирди,
ёмон куттирди,
поезд келмасди...
Шушадан бошқа
бизни кутадиган йўқ эди,
аммо Шушани кутгувчилар кўп эди, беҳад
кўп.
***
Телефон қўнғироғи
чалинди, дўстим экан,
-Элчин, Толиб амакининг ўғли
Лайсон ҳам,
-Нима, Лайсон?
-Ҳа,
Лайсон ҳам
кутмади ўша поездни,
-...
-Аммо ўша поезд келади, мутлақ
келажак
...
Биз Ағдамда
тушиб,
у ердан ўша вақтлардаги
каби Шушага кетамиз,
Лайсон кетмайди.
-Абулфат ҳам,
-Саййид Фикрат ҳам,
-Қамар
буви ҳам,
- Оталаримиз ҳам
кетмайди энди.
-Эҳ,
дўстим, эҳ! Хўш, Собир нимадан ўлди?
-Шушасизликдан!
***
-
Шуша қайтади,
дўстим, мутлақ қайтажак
... биз ўша қайтишни
кутамиз,
биз Шушага қайтамиз,
Шушага “Салом!” - деймиз,
Собирнинг номидан,
Вақиф
муаллим номидан,
Қамар
бувининг номидан,
Сафура хола номидан,
... шаҳидларнинг
номидан.
***
Йўқотилган
йиллар ортидан,
ғойиб
умрларнинг ортидан,
йўқотилган
хушбахтликлар ортидан,
бир бола чопади,
бир бола юрадир Мен отли,
Қамар
бувиси узоқдан
ўша болага сасланади:
-
Элчин, Шуша сени чақираётир!
***
Саҳар
йўлга чиқамиз,
Шушага кетамиз, деди дўстим.
Билардим боришимни,
ва билмасдим гўё.
Шуша бизни кутар эди,
Шуша кетганларни кутар
эди,
Шуша болаларини кутар
эди.
... Шуша ортига қайтганди.
Шуша қонлар
эвазига озод бўлганди,
Шуша озод эди.
Биз Озод Шушага кетар
эдик.
Онам йиғлар
эди, қизим
йиғлар
эди,
жон дўстим йиғлар
эди,
Шуша йиғлар
эди.
Йиғлама,
дедим Шушам.
Биз келамиз, келамиз кўз
ёшларингни артгани,
келамиз тўйиб тўйиб ҳидлагани,
келамиз сенга қурбон
бўлгани,
қурбонинг
бўлай, Шушагинам!
***
Ҳаммамиз
айрилиқда
бир Шуша ҳикоясини
яшадик,
бир Шуша қўшиғини
тингладик,
бир Шуша достонини ўқидик,
бир Шуша шеърини ёздик,
бир Шуша алифбосини ўргандик
–
айрилиқ
алифбосини!
***
Ҳақиқатга
кетган йўлдамиз,
севгига боргувчи йўлдамиз,
болаликка борар йўлдамиз,
Шуша томон кетган йўлдамиз...
***
... Неча йилларнинг ҳасратидан
сўнг,
неча умрларнинг айрилиғидан
сўнг,
неча айрилиқларнинг
оғриғидан
сўнг,
Шушага бордик.
Шуша қучоқ
очиб бизни қучоқлади,
юзлаб, минглаб Шуша бир
Шушага қовушди,
ватан бутун бўлди,
ватан том бўлди,
ватан бир жон бўлди.
Шуша отамдайин йиғлади,
-
жон Шушагинам!
***
Дедим, кўрай, уйимиз жойидами?
жойида эди.
Дедим, кўрай, Жидир адир
жойидами?
жойида эди.
Дедим, кўрай, масжидимиз
жойидами?
жойида эди.
Дедим, кўрай, қабристон
ўз жойидами?
жойида эди.
Дедим, кўрай, йўлимиз
жойидами?
жойида эди, жойида.
Фақат
Шушадан кетганлар жойида эмас эди.
Ҳаммаси
узоқларда,
кўп узоқларда
қабр
бўлиб қолган
эдилар.
Қабрлардан-да
салом олиб келгандик Шушага!
***
Бир Ватан қанай
севилади?
Сендан кейин англадик.
Бир ватаннинг номи қандай
севилади?
Сендан кейин англадик.
Сендан кейин кўп нарсани
англадик...
Англадикки, Шуша ҳам
бир сасдир.
Жидир адирнинг, Хорибулбулнинг
саси,
ўтмишимизнинг, аждодларимизнинг
саси
мусиқанинг,
шеърнинг сасидир.
***
Ватанни севмоқ
кўп нарсани ўрагатади одамга,
уни асрамоқни
ўргатади,
унинг учун курашмоқни
ўргатади,
унинг учун ўлмоқни
ҳам
ўргатади.
Сендан кетганлар руҳ
бўлиб қайтдилар,
сендан кетганлар ўлиб
қайтдилар,
сендан кетганлар Шуша
бўлиб қайтдилар,
Шушам!
М.Йўлдошев
таржимаси
Манба: edebiyyatqazeti.
11.03.2024
