Бекатда автобус кутаётган кекса онахон ёнига қирқларни қоралаган, юпун кийинган бир аёл яқинлашди. Енгилгина салом берди. Онахон алик олгач, қўл узатиб кўришди ва ёнидан жой кўрсатар экан унга бош-оёқ разм солди. Шу бир қарашининг ўзидаёқ, кўп сўроқларига жавоб олгандек бўлди. "Демак, қўшни яна келинини ҳайдаган. Қўлига пул ҳам бермаган бўлса керак. Бу қандай инсофсизликки, бир инсонни шу аҳволда кўчага ҳайдаса?! Бу қандай виждонсизликки, ҳомиладор аёлнинг дилини хун қилиб, уйидан қувса..."
Келин хижолат бўлиб:
- Йўқ безовта бўлманг, Мўътабар опоқи, мен озгина юрай деб чиққандим. Ойижон шу баҳона онажонизниям кўриб келинг, дегандилар...
- Вой, Назиражон қизим, шу аҳволдами? Унақа қилманг-а, қизим. Шундай борсангиз онангиз ҳам хавотир олади, ахир... Чиройли кўйлакларингиз кўп-ку, югуриб кириб кийволинг, жон қизим.
- Ҳаа ...
Келин томоғига тиқилган йиғини аранг тўхтатди. Ичидан отилишга тайёр вулқонни базўр тўхтатди. Бахтига автобус келиб қолди.
- Вой, автобус келди... Мен борақолай опоқи, яхши қолинг, ўтинг бизникига...
- Назирахон, шошиб чиқиб сумка ҳам олмабсиз, пулингиз йўқдир, болам, тўхтанг.
Мўътабар ая сумкасидан пул олиб автобус томон юрди.
Назира нимадир демоқчи бўлди-ю, кўзидан дувиллаб ёш тўкилди. Ҳиқчиб-ҳиқчиб ўзини босмоқчи бўлди. Кўзларини юмди. Поёнсиз дала-даштга тушиб қолгандек ҳис қилди ўзини. Нажот сўраб бор овозида ҳайқираётгандек эди... Келин қўллари билан кўз ёшларини артиш ўрнига қулоқларини бор кучи билан, бутун қувватини ишга солиб беркитишга ҳаракат қилар эди. Гўё даҳшатли чинқириқ, чидаб бўлмас ҳайқириқдан шу зайлда ўзини сақлаб қолмоқчи эди.
Эндигина ҳаракатланган автобус Мўътабар аянинг жарангдор овозидан тўхтади. Онахон автобусга яқинлашиб қўлидаги пулни Назирага тутқазди.
- Раҳмат, мендан қайтмаса худодан қайтсин...
- Унақа деманг, қизим, мен кампирни пулини хурсанд бўлиб олинг, қайтараман деб ўйламанг, ўзим ўргилай сиздан.
- Қанийди...
Автобус йўловчилар норозилигига дош беролмади. Бир силкиниб йўлида давом этди. Эшиклар ёпилиб, бекат кўринмай қолгунча миннатдор бир нигоҳ онахонга боқиб, бор дардини айтиб олди.
Автобус бекатдан узоқлашиб, кўринмай қолгунча шафқатли бир нигоҳ унга боқиб алам ва ачиниш билан ичидагиларни тўкиб солди.
Ҳеч бир сўз оғиздан шунчаки чиқмайди, ахир. Ўзи билан жуда кўп ўйларни, тушунчаларни, тасаввур ва таассуротларни ҳам олиб чиқади. Ташвишлар, ҳадиклар, хаёллар, орзулар, дардлар ҳам эргашиб чиқади ўша сўз билан бирга. "Қанийди..." шу афсус қушининг қанотларига беркинган қанча дард бор, тушуняпсизми? Бу қушча қафас эшигини очиб, шунчаки кўнгли тусагани учун чиқиб келмади. У қафас симларини синдириб, ёқиб, парчалаб, ўзи ҳам минг бир тилим тилиниб, бағри буди пораланиб чиқиб келди. “Қанийди...” Бу сўзона сўз қаҳрини тасаввур қиляпсизми?! Иброҳим алайҳиссалом отилган оташ бунинг олдида мулзам бўлиб кулга айланар эди... Шу сўз сабаб тўкилган кўз ёшлардаги исён олдида Нуҳ тўфони маҳжубиятдан, сароб бўлар эди, балки! Айюб алайҳиссалом дардини тилга олишдан ор қиларди, эҳтимол...
Аммо ўша сўз айтилди...
“Қанийди...”
... Дунё терсига айланмади, автобус ҳам батанг йўлида давом этаверди. Тонг отаверди, Қуёш ҳам ўз вақтида чиқиб ботаверди.
Демак, демак-ки, Сўзнинг кучи қолмабди. Сўз қарибди, қартайибди, олдинги шиддати қолмабди. Аввалги сиёсати қандай эди-я... Наҳот, одамзод ҳаммасини шунчалик тез унутса... Ахир бир пайтлар “Кун!” деган сўз ҳайбатидан оламлар яралмаганмиди? Бу сўз янграганда бежилов олам тартибга келмаганмиди? Низом-интизомга бўйсунмаганмиди? Наҳот бу одамзод шунчалар нонкўр бўлса... Наҳот “Кун фаякун!” жиддиятини, мазмун-мундарижасини англашдан ожиз ва нотавон бўлса?!..
Мўътабар ая бекатда нега ўтирганини ҳам унутди. Эслашга уринди. Нега бу ерда? Қаерга кетмоқчи? Қайси автобусни кутяпти? Автобус ўтадими ўзи бу ердан? Соат неча бўлди? Қачон чиққан эди бу ерга? Эшигини қулфлаганмиди, ишқилиб? "Кейинги пайтда нотинч юртлардан ҳар хил бўлмағур инсонлар келиб ўрнашаётганмиш. Вужуди расм дафтарига айланган ажнабийлар кўпайиб қолди шаҳарда. Аёлми-эркакми билиб бўлмайди баъзиларини..." Онахон нимчасининг чўнтакларини қидирди. Калит топилмади. Эшикда қолдирганмикан? Балки ичкарида қолгандир. Энг ёмони шу. Ичкарида қолдирган бўлса, ўғли ўликдек қотиб ухлаб ётган бўлади. Уни қўнғироқ чалиб эмас, Николайнинг замбарагини отиб ҳам уйғотиб бўлмайди. "Эҳ, болам тушмагур-а... Бошқаларнинг боласидек тек юрсанг, бирор касб-ҳунарнинг бошини тутсанг бўлмасмиди..."
***
Автобус шаҳар кўчаларидан елдек учиб бормоқда. Ичида қанча йўловчи бўлса, ҳаммасининг боши узра чарх ураётган таниш қушча “Қанийди...” Аслида ҳар бир инсоннинг қалб тубида шу шафқатсиз қуш яшайди. Кимдир уни қалбининг энг чуқур гўшасидаги қафасга жойлаган бўлса, кимдир тилининг тагида тутқунликда сақлайди. Надомат қуши “Қанийди...” деб сайраб қолса борми, оламни ҳайқириқлар тутиб кетади. Заминга фарёдлар ёғилади тун бўлиб... У шундайин ҳайқириқки, занглаб ётган темирларни ларзага солишга қодир. У шундай фарёдки, асрлар билан сирлашган қояларни ун-урвоқ қилишга муқтадир. Бироқ, минг афсуски, қалби мудраган касларга жин ҳам урмайди...
- Синглим, охирги бекат, тушасизми, йўқми?
Автобус нозирининг овозидан чўчиб тушган Назира сапчиб ўрнидан турди. Ғижимланган қоғоз пулни унга узатиб автобусдан тушди. Йўл четида қаён борарини билолмай узоқ ўйланиб қолди. У ўзини машиналардан кўтарилиб ҳавога қоришаётган чангга ўхшатди. Чанг-ғуборга қўшилиб ҳавода жисмсиз-бадансиз, унсиз-садосиз, сарсон-саргардон учиб бораётгандек эди. У ҳавога кўтарилган сари улканлашиб, баҳайбатлашиб борар, булутлардан-да ҳайбатли чангга айланиб борар эди. Улкан бир чанг. Кўклардан замин узра қараб турган ҳайратангиз чанг! Одамлар нафратидан, кин-адоватидан, ғазаб ва аламидан кўтарилган ғубор...
Самоларда
Учиб
юрган чангман мен.
Кўкдан
ерга
Қараб
турган кўзман мен.
Мен
бир кўзман
киприги
йўқ, қоши йўқ.
Мен
бир чангман
оёғи
йўқ, боши йўқ...
Ҳасад
билан
одамларга,
ҳайвонларга, қушларга.
ёғиламан
бу дунёнинг шўрига.
Улкан
чанг заррасидек
бу
дунё ҳам чанг бўлар
минг-минг
юлдуз ичида.
Бу
дунёнинг ичи чангдир.
Бу
дунё чанг ичида.
Ости
ҳам усти ҳам
чангдир,
чанг.
Бу
дунёнинг
аввали
ҳам охири ҳам
чангдир,
чанг.
Мен
бир чангман
билмам,
қай бир чангдан қўпганман.
Ё
аввалдан,
ё
охирдан қўпганман.[1]
Қийрихон дарвоза очилиб, ичкаридан онасининг товуши эшитилди. Соғинч, ҳасрат, афсус, шафқат ва яна кўплаб маъноларни ортмоқлаб олган бу товушдан ўзига келган Назира ҳўнграб йиғлаб юборди. Она ҳам уни бағрига босиб уввос солиб йиғлади. Бу йиғи-фарёд қаршисида осмон ҳам ғалаёнга келди. Чақмоқлар чақди, самонинг этаги йиртилди. Ёмғир аввал дўлга айланиб, дунёдан аламини ола бошлади. Дарахтлар шохини эгиб-синдириб ташлади, баргларини юлиб-юлқалади. Кейин сел бўлиб уловларни, катта-кичик буюмларни оқиза бошлади. Қаердадир ер ўпирилиб устидагиларни комига торта бошлади. Бироқ одамлар... Улар инларига биқиниб олиб “ўт балосидан, сув балосидан ўзинг асра” дея безбетларча дуо қилиб, калима қайтариб ўтиришарди. Улар “бало” деб атаётган офатларнинг бир бегуноҳ аёл кўзидан оқаётган ёшлар эканини қаёқдан ҳам билишсин...
***
Мўътабар ая уйига яқинлашиб, очиқ қолган эшикдан ичкарига мўралади. Диванда хуррак отиб ухлаб ётган ўғлини кўриб хотиржам бўлди. "Ҳартугул ҳеч ким кирмабди. Кирса ҳам нимани ўғирларди? Бир жойга бекитиб қўйган тиллолари бўлмаса, пули-ку, чўнтагини тўлдирмайди. Эски-туски буюмлар шундоқ ҳам ҳеч кимга керак эмас... Ая ўғлининг бош томонига ўтириб, унинг қош-кўзларига тикилди. Қуйиб қўйгандек отасининг ўзи-я. Қалин қора қошлари, бўртиб чиққан жағ ва ёноқлари, бетартиб ўсган соқол-мўйлаби... "Мирвоҳид эшон, кўриб қўйинг, ўғлингиз соғ-омон катта бўлди. Ўзим емадим едирдим, ичмадим ичирдим. Сиз ўзингизни яхши кўрардингиз. “Их” деб узала тушдингиз-у кетвордингиз... Бирон жойингиз оғриб ётганингизда ҳам бунча алам қилмасди. Хайр-хўшни насия қилиб ўзингиз кетвордингиз-а, шунча ташвишни менга юклаб... Сиздан кейин турмуш қилмадим. Шундоқ ҳам ёшим улғайиб, кўзим кўкарганда топганим шу қора кўз бўлди. Унинг учун ишладим, елиб-югурдим. Энг яхши мактабларга бердим. Олим бўлсин деб, университетларда ўқитдим. Нима бўлди-ю бунинг кўнгли бир қизга тушди. Бир кўрсангиз эди, атрофимда гирдикапалак бўлишларини бир кўришингиз керак эди-да... Унга энг керак бўладиган пайти кетиб қолдингиз, отаси... Иш буюрсам, юриб эмас югуриб бажаради, хаёли аллақандай паришон, ўзи гапириб ўзи кулади. Тезроқ ишини битириб овқатиниям чала еб қўшни маҳаллага чопади. Ўзига чунонам оро беради-ки, кўриб кўзим қувнайди. Илоҳим, яхши оиладан бўлсин, дея дуо қилдим. Тезроқ менга ёрилса-ю совчиликка югурсам, деб оғзини пойладим. Бироқ у менга айтгунича қизни қўшни Марҳаматойнинг ўғлига берворишди. Бизни камбағал деб менсимадилар, “эркаги йўқ уйга қиз бермайман”, -деганмиш отаси. Энди бунингизни кўринг, аламини ароқдан ола бошлади. Куну тун ичкиликка ружу қўйди. Эпга келар, деб уйлантирдим, ажрашди, яна бошқа жувон олиб бердим, йил ўтмай унинг ҳам жавобини берди. Ишини ҳам ташлаб, бекорчига айланди. Туппа-тузук одам бир зумда бедаво-ю бенавога айланганини олдин кўрмаган эканман. Севги ўлсин-а, севги... Бинойидек ўғлимизни адо қилди. Йиғладим, ёлвордим, ялиндим чикора... Сизнинг ўрнингиз бўлак экан. Нега ташлаб кетдингиз, Мирвоҳид эшон... Мен кетсам, бу кўчаларда қолиб кетади энди. Мени ер устида ушлаб турган куч шу бўлса керак. Бўлмаса, аллақачон мен ҳам ортингиздан кетворган бўлардим... Назирани бугун кўрдим. Марҳаматхон яна уни ҳайдабди. Қанийди, ўғлимга беришганида... Қанийди, ўзим келин қилганимда... Тақдир экан-да, отаси, қорнини тўйдиришга кучим етди, ўқитишга кучим етди, кўчада қолдирмадим, юпун қўймадим, бировдан олдин, бировдан кейин яшадик. Аммо тақдирнинг битигига аралаша олмадим. Тақдир ҳукмига на сўзим ўтди, на кучим етди. Назира ҳам яшаб ичи чиқмади, бечорагина... Бир этак қизи бор, кўргани ғурбат, кўргани таъна-дашном. Шу ҳаётга келиб муштипар нимани кўрди? Шундай ҳаётни у истабдими? Бошқалар қатори бағри бут яшашга ҳаққи йўқмиди? Қайси айби учун бундай жазога мубтало бўлди? Ўғлимиз-чи, унинг айби нима? Отаси эрта ўлиб кетганими? Етиммас-ку, ҳукматдай онаси бор, ахир. Кимдан ками бор эди? Эҳҳ, одамзод-а, бу дунёга нимага келганини ҳам билмайди. Минг йил яшаб Нуҳ пайғамбар нима кўрди-ю, юз йил яшаб сен нимага эришардинг..."
***
Нигоҳлар тўқнашганда, сўзлар қобиқдан иборат эканлигини англаб маҳжуб бўларкан. Она ва қизнинг кўз ёшлари қаршисида сўзлар нима бўпти?! Она ва қизнинг суҳбати учун сўзларга эҳтиёж йўқ эди, асли. Уларнинг кўзларидан оқаётган ёшлардаги сўзларни дунёнинг ҳеч бир луғати изоҳлаб беролмайди, ахир. Уларнинг боши узра чирқиллаб қанот қоқаётган таассуф қушларининг овозини тиндира оладиган қудрат борми дунёда?! Аммо она бағрига бош қўйган қизнинг ҳовури босилди, онанинг юраги эса оз бўлса ҳам таскин топди. Тақдир ҳукмлари қаршисида онанинг бўйни қилдан нозик. Қиз ҳам азал битикларини ўқишдан маҳрум. Уларнинг қалбида вулқондек портлашга тайёр исённи бостирган куч эса таслимият эди. Буюк қудрат қаршисида ажзиятини ҳис қилган, таслимият шарбатидан татиб кўрган зотларгина ички исёнини бостиришга қодир бўлади...
***
Ҳаёт давом этаверади, фасллар аламашаверади, чархпалак кимнидир олиб, кимнидир ташлаб айланаверади. Бекатларга кимдир келар, кимдир кетаверади. Автобуслар кимларнидир олиб, кимларнидир қолдириб йўлида давом этаверади. Ҳар тонг умидлар уйғонаверади, сўнаверади. Одамзод эса бу муаззам интизомни уқиб-уқмай “яшадим”, -деб ўтиб кетаверади...
Қанийди, ҳаммаси бошқача бўлса... Қанийди...
М.Йўлдошев
12.07.2023.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder