“KICHKINA ODAM”NING HAYQIRIG‘I

Jazoirlik mashhur qo‘shiqchi Idir taxallusi bilan ijod qilgan Hamid Jeryat (1949-2020) ona tilining chin ma’nodagi oshig‘i edi. Umri davomida eng go‘zal qo‘shiqlarini ona tili bo‘lgan barbar tilida kuyladi. Uning qo‘shiqlari Afrikaning turli mintaqalariga tarqalib ketgan barbarlarning milliy madhiyasiga aylandi. Ular Idir qo‘shiqlari ostida ona tilini asrab qolish uchun kurashish kerakligini anglagan edilar. Idir bir intervyusida   shunday degan edi: “Men general emasman, ortimda qo‘shinim ham yo‘q. Xalq birdamligini ko‘rishdan boshqa dardi bo‘lmagan bir odamman. Faqatgina ona tilimda qo‘shiqlar kuylashni istayman. Chunki qo‘shiq aytish mening nazarimda tilni yashatmoq demakdir. Va bu til ortida muhtasham madaniyat bor”.

“A Vava Inouva” barbar tilida “Kichkina odamman” degan ma’noni bildiradi va o‘tgan asrning eng go‘zal qo‘shig‘i sifatida e’tirof qilingan. 

Ota va qiz o‘rtasidagi suhbat tarzidagi qo‘shiq so‘zlari barbar xalqining qadim afsonasi asosiga qurilgan. Afsonaning qisqacha mazmuni shunday:

O‘rmon yaqinidagi kichik bir qishloqda ko‘zi ojiz chol va uning G‘ariba ismli qizi yashar ekan. Ular birga o‘rmondan o‘tin, qo‘ziqorin va meva-cheva terib kelib kun kechirishar ekan. Chol kasal bo‘lib yotib qolibdi. O‘rmonga qizning o‘zi borishga qo‘rqar ekan. Ayni o‘sha kunlari qishloqda bir mahluq paydo bo‘lgani va yolg‘iz kimsalarni uyidan o‘g‘irlab ketayotgani haqida mish-mish tarqagan ekan. Shunday bo‘lsa-da, G‘ariba o‘rmonga borishga qaror qilibdi. Bo‘lmasa, mahluq yeb ketishidan emas, ochlikdan o‘lishi aniq ekan. Ketayotib, - otajon, men yo‘qligimda kim kelsa ham eshikni ochmang, o‘zim kelganimda bilaguzuklarimni shiqirlataman, shunda eshikni oching, odamxo‘r mahluq insonlarning ovoziga taqlid qilib uyga kirib olar emish  - debdi. Ota “bormay qo‘ya qol”, - desa ham G‘ariba o‘rmonga ketibdi. U o‘rmonda adashib qolib, yarim tunda arang uyiga yetib kelibdi. Bilaguzuklarini ham o‘rmonda yo‘qotib qo‘yibdi. Eshigini taqillatib, “ota, eshikni oching, bu men kichik odamcha - qizingiz G‘aribaman” -desa, ota “bilaguzingni shiqirlat-chi” -dermish. “Ota, men o‘rmondagi mahluqlardan qo‘rqyapman, eshikni oching” -desa, ota “men ham qo‘rqaman o‘sha mahluqlardan”, -dermish.  

Ushbu qo‘shiq Jazoir xalqining Fransiya ishg‘oliga qarshi kurash boshlagan yillarda yangradi. Bu esa ishg‘olchilarga qarshi barbar tilida “Men borman!” deyishning eng yaxshi usuli edi. Shu bois “Kichkina odamman” qo‘shig‘i barbar xalqining ishg‘olchi “o‘rmon mahluqlari”ga qarshi birlashishga chorlovchi  madhiyaga aylangan edi.

2020-yilning may oyida 71 yoshida tug‘ilgan yurtidan uzoq bir diyorda vafot etdi. Darvoqe, qo‘shiqchining taxallusi barbar tilida “yashaydi, tirik” degan ma’noni bildirar ekan. Uning muhiblaridan biri shunga ishora qilib “Hamid Jeryat vafot etdi, ammo Idir yashaydi” degan edi. Darhaqiqat, Idir milliy mujodalaning mangu ovozi sifatida qalblarda yashayveradi.

Qo‘shiq so‘zlari shunday boshlanadi:

Qiz: Tsxilek lliyin tabburt, a vava inouva, a vava inouva

(Iltimos, eshikni oching, Inouva ota, Inouva ota)

 

Ota: Tchcen tchcen tizzebgatin im, a yelli ghriba

(Oh, G‘ariba qizim, bilaguzigingni shiqirlat, eshitay avval)

 

Qiz: Uggadegh lwahch lghaba a vava inouva

(O‘rmon mahluqlaridan qo‘rqyapman, tezroq oching Inouva ota)

 

Ota: Uggadegh ula d’nekkini ,a yelli ghriba

(Oh, G‘ariba qizim, men ham ulardan qo‘rqaman)

 

# A_Vava_Inouva #Kichkina_odam #Idir #Hamid_Jeryat

M.Yo‘ldoshev