Тарихдан маълумки, 1939 йил декабрда Туркия шарқидаги Арзинжон шаҳри яқинида 7,8 магнитудали зилзила содир бўлиб, 30 мингдан ортиқ одам ҳалок бўлган эди. Ўша зилзила тарих саҳифаларига “Буюк Арзинжон зилзиласи” номи билан қайд этилган ва “Аср фожиаси” сифатида эсланади. Озарбайжонлик мутафаккир шоир, ёзувчи, адабиётшунос олим, таржимон ва журналист Али Бей Ҳусейнзода (1864 Баку-1940 Истанбул)  Арзинжонда юз берган даҳшатли фалокат ортидан матбуотда бошланган мунозараларга жавоб тарзида “Зилзила сабаб” шеърини ёзади. Миллат бундай паллада айбдорни қидириб, вақт ўтказмаслиги кераклиги, аксинча, бир ва баробар бўлиб, фалокат оқибатлари билан курашиши кераклигини қаламга олади. Минг афсуски, “Буюк Арзинжон зилзиласи”дан сўнг қандай манзара билан юзма-юз келган бўлсак, бугун ҳам нуқта-нуқтасигача ўша аҳволни кўриб турибмиз. Тарихдан сабоқ чиқарилмас экан, йўқотишлар тўхтамайди. Хатолардан тўғри хулоса чиқарилмас экан, миллатнинг гулдай болалари кимларнингдир хатолари сабаб қурбон бўлаверади. Шоир офатлар миллат учун аччиқ сабоқ бўлиши кераклигини салкам бир аср аввал бонг урган экан.

ЗИЛЗИЛА САБАБ

Фалокат ортидан шоир, олим ва ёшлар мунзараси

Қизилойга бағишланади

Шоир:

Арзинжонда бир қуш бор

Шохда инин қидирар.

Қанотидан қон сизар,

Дардига дармон излар.

Кўрди фожиа, ўлим,

Узоқлардан келган бор.

Устида кафани қор,

Ё Рабб, недир бу зулм?

Геолог:

Дунё асли юмалоқ

Маркази олов, бухор,

Қобиғи ёриқ – чатлоқ

Офат балолари бор.

Арзинжонда зилзила

Сўрма кимда қабоҳат.

Еримиз асли шундай

Хўп ғаройиб табиат.

Меъмор:

Вулқон бирдан қутурди,

Йиқилди уй, том, девор.

Излама ким айбдор,

Меъморларда қусур бор.

Бинолари ночордир,

Пойдевори заифдир.

Томи зотан чатоқдир

Йиқилмоққа маҳкумдир.

Тарихчи:

Изланг тузумдан айбни

Ундан меросдир бу ҳол.

Асрлардир бу юртни

Этмиш тамоман иҳмол.

Геотехник тадқиқлар,

Қилинмаган мозийда.

Қурилгандир шаҳарлар

Вулқонларнинг изида.

Қизилой:

Вақтими ҳозир шуни,

Ким айбдор, гуноҳкор?

Қўйгил энди баҳсни

Ўйла қандай чора бор?

Буюк офат – зилзила,

Беҳисоб фалокатзада.

Ватандошлик бурчини,

Бир он аввал адо эт!

Кўплаб шаҳар, қасаба,

Гирасун, Ўрду, Нексор,

Тўқот, Сивас, Эрбаа.

Кекса муздариб йиғлар,

Юзлаб қишлоқ паришон,

Кетди минг-минглаб инсон.

Хоин офатга қурбон,

Сўнди не-не хонумон,

Соғлар қор остида оч,

Ярадор йўқсул, юпун,

Аҳоли ночор, мухтож,

Ёрдам зарур, биродар.

Ёшлар:

Ватан дарди дардимиз,

Ёрдамга доим шаймиз,

Бўлса-да йўллар узун,

Ҳар ён қор, совуқ сурон,

Туркмиз, тўсолмас бизни,

На бўрону  на тўфон.

Барча:

Йўлдан қайтармагайдир

На зилзила на вулқон.

Ўлган ўлди, тирилмас,

Соғни қутқар, шошилгин,

Вайрон уйлар тузалмас

Янги уй-жойлар қургин.

Кучли бўлсин, чидасин,

Зилзилага, ёнғинга,

Йиқилмасин, чўкмасин,

Сел, тўфон, талофатда.

Яшасин улуғ миллат,

Буюк Камол мероси

Яшасин жумҳурият.

Озарбайжон тилидан М.Йўлдошев таржимаси