UVOL

   Uzoq yillar shaharma-shahar kezib savdogarlar molini tashib yuradigan karvonboshining bir qari tuyasi bor ekan.  Bir kuni tuya tilga kirib, egasini oldiga chaqirib, debdi:

- Mening kunim bitganga o‘xshaydi, o‘lmasimdan rizolashib olaylik.

Karvonboshi “bu mening xizmatimdagi tuya bo‘lsa, menga nima o‘tkazib qo‘ygan-ki, rozi-rizochilik istaydi?” deb o‘ylabdi. Tuya esa sokin ovozda davom etibdi:

- Mening kuchimni bilarding, qancha yuk ko‘tarishim ma’lum, lekin har safar ikki karra ko‘p yuk ortarding, meni aslo o‘ylamasding. Mayli, buni ham kechirdim, roziman qilgan xizmatimga. Bir kunda bir qop yem yeyishim kerak bo‘lgani holda sen yarim qop berib kelding. Och holimda xizmat qildim. Bunga ham roziman. Uch kunda borishim kerak bo‘lgan joyga meni urib, niqtab 2 kunda olib borarding. Yegan qamchilarimni ham unutdim. Bunga ham roziman. Bir bo‘talog‘im bor edi. Uni so‘yib mehmonlarni siylading. Nachora, peshona ekan dedim, rozi bo‘ldim. Ammo shunday bir haqqim borki, uni aslo kechirmayman. Qiyomatda ham bu haqimni da’vo qilaman.  

Karvonboshi hayratlar ichida so‘rabdi:

- Bu qanday haq ekan, ayta qol, qani!

Tuya og‘ir nafas olib, bor kuchini to‘plab:

- Har gal safarga chiqqanda, yo‘lning eng yaxshisini men bilsam ham,  manzilni to‘g‘ri topib borishimni bilsang ham,  karvonni to‘g‘ri yo‘ldan olib borishimga hech kim shubha qilmagani holda, mening oldimga bir eshakni qo‘yib, yuganimni unga bog‘lab qo‘yarding. Men eshak yetovidagi tuya bo‘lib umr o‘tkazdim. Sening xizmatingga o‘tgunimga qadar barcha tuyalar menga havas qilar edi. Holbuki, meningdek tajribali, ko‘pni ko‘rgan tuya sening karvoningdagina emas, boshqa karvonlarda ham yo‘q edi. Sen tufayli o‘z qadrini bilmaydigan, eshak yetovidagi hamiyatsiz tuya o‘laroq xotiralarda qoladigan bo‘ldim. Menga nisbatan haqsizlik qilding, zulm qilding, yodingda tut, bu haqimni qiyomatda so‘rab olaman, sen ham bergan ne’matingga rozi bo‘l, -debdi va jon taslim qilibdi.

Karvonboshi xayron bo‘libdi, o‘zini oqlash uchun ming xil dalil qidiribdi. Topgan bahonayu dalillariga o‘zi ham ishonmabdi. Ishongan taqdirida ham qiyomatda javob berish qayg‘usi vijdoniga tinchlik bermabdi. Ammo kech edi.  Tuya omonatini topshirib bo‘lgan, nima desa behuda endi.

Zulm ko‘rgan tuyalarning uvoli eshaklarga emas, ularga shunday imkon berganlarga uradi.

 Turk tilidan M.Yo‘ldoshev tarjimasi