Özbek Çocuk Oyunlarından: Lenke

LENKE

Çocukluktan en çok sevdiğim oyunlardan birisiydi lenke tepmek. Annemiz çok kızardı ama bir yol bulur lenke tepmeyi ihmal etmezdik. Bu oyun okulda da yasaktı. Sınıf kapısında lenkeler gözetmenler tarafından toplanırdı. Bir yerlerine gizleyip sınıfa sokmayı başaranlar da olurdu. Lenke teperken yakalanan çocukların ebeveyni okula çağrılırdı. Doğal olarak, akşam evde “suça” ceza kesilirdi. Annemiz ayakkabımızı kontrol eder, üzerinde çizgi veya eskime izi görünce “daha dün aldığım ayakkabının haline bak” diye konuşmaya başlardı. “Daha dün” dediğine bakmayın, en az altı ay önce alınmış ayakkabı bile annemize göre hep “daha dün” alınmış sayılırdı. Hatta yeni ayakkabı giydiğimiz zamanlar üzerine lenkenin izi çıkmasın diye poşet veya bez sarardık. Ama yine de annemizin kontrolünden olumlu geçiremezdik. O dönemlerde TV ve gazetelerde de bu oyunun sağlık için zararlı olduğu hep söylenirdi. Bununla birlikte Sovyet çocuğuna yakışmayan davranış olarak nitelendirilirdi. Okulda “Lenin zamanında lenke oyunu var mıydı?” “Stalin lenke tepmiş midir?” diye sorular sorardık öğretmenimize.

En çok pamuk toplamaya götürdüklerinde tarlada lenke oynardık. Bu bizim için en güzel spordu, yarıştı, arkadaşlıktı, paylaşmaktı, grup olarak çalışmayı öğreten bir eğitmendi. İşte böyle güzel oyunumuzu neden sevmediklerini, sevemediklerini anlayamazdık. Ben çocuklarımın da, torunlarımın da bu oyunu oynamasını isterdim. Çünkü bilgisayardan, akıllı telefonlardan çok daha yararlı olduğu için. Atalarımızdan kalma miras olduğu için…

Şükürler olsun ki son yıllarda diğer halk oyunları ile birlikte lenke tepiş oyunu da kültürel miras ilan edildi. Nevruz ve çeşitli bayramlarda lenke (diğer adları: per, cüntepki, karabtep) yarışları yapılmakta. Unutulmaya bırakılan oyunumuz yeniden hayata kazandırılmakta. Günümüzde, mezkûr oyunun çocuk sağlığı ve kişisel gelişimi açısından gayet yararlı olduğu uzmanlar tarafından kanıtlanmıştır. Uzmanlara göre lenke tepişin yaraları:

1. Doğru nefes almayı öğretir, solunum mekanizmalarını (kaslar, akciğer dokuları...) düzenler ve onların gelişmesini sağlar. Doğru nefes almak vücudumuzun sağlıklı olması ve ihtiyaç duyduğu oksijenin alınması demektir. Yeterli oksijen iç organların, hormon salgılayan bezlerin, sinir sisteminin ve beynin çalışmasını sağlar.

2. Hareketsizlik sonucunda kaslar zayıflayacak, kan dolaşımı düzensizliği ortaya çıkacak ve çeşitli hastalıklara yol açacak. Bu problemlerden kaçınmanın yolu, bacaklardaki kan ve lenf dolaşımını düzenlemek, bu uzuvları güçlendirmektir.

3. Kalp-damar sisteminin faaliyetini düzenler. Aktif hareketler sırasında; adrenalin salgılanması ve kas çalışmasına bağlı ihtiyaçları giderecek tarzda kalpteki kan miktarının artmasını sağlar.

4. Karın, bacak kaslarını geliştirir.

5. Eklemlerin faaliyetini düzenler, kasların gevşeyip zayıflamasını, elastikliğini kaybetmesini ve eklemlerin sertleşmesini önler.

6. Omurilik faaliyetini düzenler.

7. Reflektif davranışları düzenlenir.

8. Göz kaslarımızda meydana gelecek tembelleşmeyi engellemeye yardımcı olur ve gözlerimizin daha güçlü olmasını sağlar.

9. Çocukların enerji metabolizmasını, (karbonhidrat ve yağ metabolizmasını) metabolizma hızını düzenlemeye yardımcı olur.

10. Çocuklarda konuşma hızını dengelemeye yardımcı olur.

11. Ayrıca odaklanma, performans ve dayanım düzeyleri yükselir.

12. Çocukların kendine güvenini artmasını sağlar.

Lenkenin türü ve hazırlanışı:

Lenkeler iki türlü olur: kurşunlu lenke ve kumaş lenke. Kurşunlu lenke yapımı: Bir parça yünü kesilmeden kurutulmuş koyun ya da keçi derisinin altına kurşun bağlanır. Kurşun hazırlamak da kolay. Bir miktar kurşunu eriterek gazoz kapağı içine dökülür. Soğumadan önce tel geçirmek için düğme deliği gibi delik açılır. Soğuduktan sonra deri parçasına bağlanır. Derinin tüyü ne kadar uzun olursa tepildiğinde lenkenin havada kalma süresi o kadar uzun olur. 

Kumaş lenkeyi yapmak da çok basittir. Bir parça dörtgen halde kesilmiş kumaşın içine bir kaşık kadar toprağı koyup badminton topu görünümünde bağlarsınız.

Lenke tepiş yöntemleri:

I. Serbest tepiş biçimi.

1. İçtepki. Bir ayağın dizden aşağı kısmı içe doğru bükülerek tepilir.

2. Yantepki. Bir ayağın dizden aşağı kısmı yan tarafa bükülerek tepilir.

3. Uçtepki. Ayak pençesinin üst kısmıyla tepilir.

4. Çelişme. Bir ayak diğer ayağın arkasından geçirilerek tepilir.

II. Klasik tepiş biçimi.

1. Kayırma. İçtepki ile aynı.

2. Çelişme. Zıplayarak tepme şekli. Zıplarken oturma pozisyonuna yakın bir biçim oluşturulur. Bu yüzden “sideçka” da denir. Bir ayak diğerinin arkasından geçirilerek tepilir.

3. Orama. Zıplayarak iki ayağı da bir yöne çevrilir ve aynı şekilde tepilir. 

4. Burama. Karmaşık yöntemlerde tepiş.