QOCHISH...

Poyezd kelib to‘xtashi bilan yo‘lovchi va kuzatuvchilardan iborat olamon guras-guras vagonlar sari oshiqdi. Men ham shu poyezdga chiqishim kerak. Vagon oldinroqda edi. Qo‘limda jomadon bilan ilk vagon tomon ildam ketib boryapman. Oyoqlarim tezlashgani sayin ichimdan to‘xtagim kelardi. Ketmayman, shu yerda qolaman, degan o‘yga asosli javob topish uchun chiranaman. Endi kech edi, ketishim kerak! Vagonga chiqamanu ketaman! Bu yerlardan tamoman ketaman! Ortga yo‘l yo‘q. Qarorim qat’iy. Shivirlayman, mushtimni siqaman, biroq bu gaplarga o‘zimni ishontirolmayman...

Vagonga chiqib, ajratilgan bo‘lmaga joylashdim. Jomadonni stol ostiga qo‘yib, vagon darchasidan tashqariga qaradim. Pardalar halaqit bera boshladi. Ularni chetga surib, tashqarini kuzataman. Yoshgina juvon qo‘lida bolasini    ko‘targancha, men turgan darchaga yaqinlashdi. Ko‘zlarini katta-katta ochib ichkaridan kimnidir qidirdi. Keyingi kupe tomon yo‘naldi. Shu payt bo‘lmaga kirib kelgan yigit ularga qarab “Shu yerdaman” -deya saslandi: Shu yerdaman! Nargiz, hoy Nargiz, men shu yerdaman!

Nargiz ortiga qaytib, bolasini iyagidan ko‘tarib darchani ko‘rsatib takrorlardi: “Ana, ana, qaragin, dada degin, dada desang-chi! Dada degin...”

Yigit ham “Qizim, Omadxon, mana buyoqdaman, asal qizim, yig‘lama, men kelaman, yig‘lamagin” -derdi, ko‘zlaridan oqqan yoshni artib.

Poyezd harakatlandi. Juvon poyezd bilan birga, ko‘zini yigitdan uzmay yura boshladi. Yugurishga chog‘landiyu, to‘xtadi. Qo‘lidagi bolasini bag‘riga bosdi.

Darchadan boshimni chiqarib orqa vagonlarga qaradim. O‘rta yoshli bir kishi yugurib kelib, tamburdan qo‘l cho‘zib turgan bir yigitga nimalardir solingan xaltani tutqazdi. O‘g‘lini kuzatgani kelganu nimadir esidan chiqqan bo‘lsa shuni bergan bo‘lsa kerak, deb o‘yladim.    

Poyezd perondan chiqdi. Kuzatuvchilar ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. 

Kupeda to‘rt kishi edik. Ilk kirgan yigitning ismi Shohzamin ekan. “Negadir faqirlarning ismi shoh so‘zi bilan boshlanadi” degan gap xayolimni band qildi. Tug‘ilganida ota-onasi bu ismni topguncha ozmuncha izlanishmagandir. Tug‘ilmasidanoq, nima ism qo‘yish ustida bosh qotirishgan, turli ismlarni ayta-ayta, oxiri shu ismga to‘xtashgan va orzularga berilgan bo‘lsa kerak. Otasi bu ismni ichida takrorlab, niyatlarini pichirlab huzur qilgan bo‘lsa kerak: “Shohzamin! O‘g‘lim, merosxo‘rim! U hali katta yigit bo‘ladi. Shu zaminning shohi bo‘ladi. Podshohlardek shu yurt, shu zaminda yashaydi. Hech kimga qaram bo‘lmaydi, boy bo‘ladi, badavlat bo‘ladi!” Ehtimol, otasi jigarbandining shoh bo‘lmasligini, boy-badavlat yashamasligini ham tahmin qilgandir, biroq faqir kishining nimasi bor, yaxshi niyati, baland orzulari bo‘ladi! Shuni ham ko‘p ko‘rish kerak emas-da. Onasining orzulari otasinikidan ham baland. Ulg‘ayib malikalardek kelin olib kelishini kutib qancha tunni tongga ulagan bo‘lsa... Shohzamin o‘sib ulg‘aydi, otasidan hunar o‘rgandi. O‘zlaridek o‘rtahol oilaning qizi - Nargizga uylandi. Ular qiz farzandli bo‘lishdi. Shohzamin ismini qo‘yib, bundan doim faxrlanib yuradigan ota-ona nevaralariga ham eng zo‘r ismni tanlab qo‘yishgan edi. Ismini Omadxon qo‘yishdi. Toleyi porloq bo‘lsin, omadi kulib boqsin, deya  shu ismni qo‘yishdi.

Shohzamin endigina 22 yoshni qoralagan, hunari bilan oila tebratolmay Rossiyaga ishlashga ketayotgan ekan. Vagon darchasidan tashqariga boqib, nimalarni xayol qilayotgan bo‘lsa... Ehtimol, Rossiyaga borib, ishga tushsa, tez orada badavlat bo‘lib qaytish haqida o‘ylayotgandir, balki uylanganidan beri to‘g‘ri-durust birga vaqt o‘tkazolmagan, o‘zidan 2 yosh kichik ayoli haqida o‘ylayotgandir... Uni kuzatishga kelgan ayolining ko‘ziga qarashga iymanib, qiziga saslanishining zaminida nimalar yashiringan bo‘lsa... Axir ayolining ko‘zlarida allanechuk hadik, alam, bezovtalik bor edi-ku! Ko‘zlari sassiz ingrayotgan, bor ovozi bilan hayqirayotgan edi-ku!  Shohzaminda bu nigohlardagi isyonni bostiradigan, nadomat olovini so‘ndiradigan qudrat bormidi?! Omadxonning  omadi qachon kelishi haqida o‘ylashga yuragi betlamasa ham kerak...

Kupedagi ikkinchi yigitning ismi Jasur bo‘lib, u uch yildan beri Rossiyada ustachilik qilar ekan. Jasur sergapgina yigit chiqdi. Bir pasda butun hayotini doston qilib tashladi. Aytishicha, Rossiya orzular ushaladigan diyor, naqd jannatning o‘zginasi. U yerda hech kimning hech kim bilan ishi bo‘lmaydi. Ishlasang, mo‘may pul topasan. Omading kelsa, bir yilda topgan pulingga qishlog‘ingda bitta dang‘illama uy qurasan. O‘zi ishlayotgan oilada kasal bir ayol bor ekan. Unga qarash uchun xotinini olib ketishga kelgan ekan. Birgalashib ishlab, tez orada boyib ketishi, 3-4 yil ishlab, yurtga qaytgach mashina olishi, hashamdor uylar qurib, to‘ylar qilishi haqida berilib so‘zlay ketdi. Shohzamin ham uning so‘zlariga mahliyo bo‘lib tingladi. Jasurning ayoli, xonzodalarga yarashig‘liq ismli Nodirabegim  ko‘zini yerdan uzmay, chuqur o‘yga tolib o‘tiribdi.

Poyezd shahdu shiddat bilan shimol tomon ketib boryapti. Shohzaminlar, Jasurlar, Nodirabegimlarning orzularini olib sovuq yurtlarga shoshilyapti. Qancha Nargizlarning ko‘zlarida isyon olovini yoqib, qancha Omadxonlarning ko‘zini javdiratib, ne-ne otalarni sassiz yig‘latib, onalarni sog‘inch otashida yoqib ketib boryapti. Poyezd ilgarilagani sayin kupeni og‘ir sukunat  qopladi. Shunchalik og‘ir edi-ki, biroz avval tilga ko‘chgan orzulardan porlagan nigohlardan asar qolmadi. Shunchalik og‘ir edi-ki, poyezd ham bu yukni tashishdan charchab, halloslay boshladi. Shunchalik og‘ir edi-ki, quyosh ham botish oldidan qip-qizarib ketdi. Olam qop-qorong‘i tusga kirdi.

O‘zim bilan o‘zim ayovsiz kurashayotgan bir paytda qulog‘im ostida onamning yolvorishlari jaranglagandek bo‘ldi. Ko‘z o‘ngimda otamning vajohati gavdalandi.

Hammasi otamning mast holda kelib, onamni do‘pposlaganidan boshlandi. Musichadek mushtipar ayolni nega uradi? Hayotda bir boltaga sop bo‘lolmagan bo‘lsa, umri notavonlik bilan xoru zorlikda o‘tgan bo‘lsa, bunga kim aybdor? “Nima qilyapsiz”, -deb qo‘lini ushlab, orqaga itarib yuborgandim, otam gandiraklab ostonaga yiqildi. Boshi eshik qiriga tegib yorildi shekilli, qon oqa boshladi. Onam sapchib turib, qulog‘im tagiga shapaloq tortib yubordi. Qulog‘im shang‘illab, garang bo‘lib qoldim. Shuncha kuchi bormidi onamning?! Bu kuchi bilan ramaqijon erini ursa, shu kungacha allaqachon odam bo‘lardiku!

“Nega urasiz meni, qachongacha chidaysiz bu alkashning urishlariga?!” deganimni bilaman, ikkinchi tarsaki kelib tushdi.

“Otang haqida bunday deyishga qanday hadding sig‘di, bolam. U seni o‘z bolasidek katta qildi. Och qolmading, ko‘chada qolmading, ko‘rnamak bo‘lma! Rahmat o‘rniga shu bo‘ldimi javobing?!”

Eshik ortidagi obrezga boshini osiltirib ingab yotgan mast ota xirildoq ovozi bilan baqirdi: “Yo‘qolsin bu yetiming, shumqadam, nonko‘r, haromi!... Rozi emasman! Rozi emasman, bilib qo‘y!”

Onam quloqlarini ikki kafti bilan berkitib uvvos soldi. Xudoga nola qilib yig‘lay boshladi. Uning nolasida shirk to‘la isyon bor edi. “Menga shunday taqdirni ravo ko‘rganing uchun ming la’nat” deya qo‘llarini ko‘kka ko‘tarib o‘zidan kechgan holda faryod qila boshladi.

Men ham o‘rnimdan azot turib ko‘chaga chiqdim. Qayoqqa ketayotganimni bilmayman, ammo bu yerlardan ketishim kerak, boshim oqqan tomonga ketishim kerak. Bu yerda bir daqiqa ham qola olmayman endi. Yelkamning chuquri ko‘rsin bu yerlarni. Yaxshilikni tushunmadi. Ketaman, ketaman, qaytib o‘liginiyam, tiriginiyam ko‘rmayman...

Shu ko‘yi sinfdoshim Anvarning sartaroshxonasida bir necha kun yotib yurdim. Undan qarz olib, Rossiyaga ketishga qaror qildim. Rossiyaga yetib olsam, o‘rmonda yashayman, o‘rmonda ish ko‘p bo‘ladi, deyishadi. O‘rmonchilar bilan odamlardan holi, tinchgina yashayman...

Poyezdning ovozi ham eshitilmay qoldi. Yuryaptimi, to‘xtadimi, bilolmay qoldim. Men esa uyqusida jannatlarda kezib yurgan uch musofirga qarab, boradigan joyimdan ko‘ra ortimda qolgan buyuk sassizlik haqida o‘ylay boshladim. Qarorim qat’iymidi, tanlagan yo‘lim to‘g‘rimidi, Men kimdan qochyapmanu, qayon ketyapman?    07.11.2025