Tilsimli kitob

TILSIMLI KITOB

Eng qadimgi zamonlardan beri odamlar o‘zaro muloqotni qulaylashtirish, tezkor xabarlashuv yo‘llarini topish, makon va zamon to‘siqlarini bartaraf qilish ustida bosh qotirib keladilar. G‘or devorlari va qoyalarga ishlangan rasmlar, piktografik yozuvlar, turli til tizimiga oid toshbitiklar ana shunday intilishlarning natijalari hisoblanadi. Bu boradagi izlanishlar eng eski chog‘lardan hozirgacha to‘xtagan emas. Aksincha, muntazam takomillashib, imkon doiralari borgan sari kengayib bormoqda. Shubhasizki, insoniyatning bebaho kashfi yozuv hisoblanadi. Biz yozuv orqali ajdodlarimiz so‘zlashgan tildan xabardor bo‘libgina qolmay, ularning tafakkur olamidan, orzu va xayollaridan ham boxabar bo‘lamiz. XIX asr adog‘ida turkiy runik yozuvining o‘qilishi kriptologik tadqiqotlarni jadallashtirib yubordi. Shunga qaramay, hozirgacha o‘qilmagan, siri ochilmagan, mazmuni anglanmagan asarlar bor. Yevropa hududida “Vinča”, Yunonistonda “Linear-A”, Hindistonda “Indus”, Eronda “Elam” bitigi va boshqalar ana shunday asarlar sirasiga kiradi. Bunday tilsimli bitiklar soni talaygina. Hozirgacha o‘qilmaganligining ham turli sabablari bor, albatta. Ba’zilari yaxshi saqlanmaganligi, sistematik emasligi, matn parchalarining to‘liq emasligi va boshqa sabablar tufayli “sirli yozuv” sifatida qayd etib kelinadi. Quyida ana shunday sirli yozuvlardan birida bitilgan qo‘lyozma kitob haqida ma’lumot bermoqchiman.

“Voynich qo‘lyozmasi” deb ataladigan qo‘lyozma hozirgacha siri ochilmagan tilsimli kitoblardan biri hisoblanadi. Ilmiy-laboratoriya tahlillariga ko‘ra 1404-1438 yillar orasida yozilgan. Kitob 15x22,5 hajmidagi qog‘ozga noma’lum alifboda yozilgan bo‘lib, mavjud nusxa jami 240 betdan iboratdir. Kitobning nomi uni 1912 yilda topgan polshalik bibliofil Wilfrid Voynich familiyasi bilan bog‘liq. Dastlab, Voynich nayrangi deb e’tibor berilmagan bu qo‘lyozma g‘ayrioddiy rasmlar bilan bezalgan va sistematik alifbo asosida bitilgan edi. Rasmlardan astrologiya, botanika va tibbiyot kabi mavzularda bitilgani bir qadar anglashiladi. Qo‘lyozma ustida tilshunoslar, tarixchilar, kriptologlar va boshqa turli soha vakillari izlanish olib borishgan. Ayniqsa, Birinchi va Ikkinchi jahon urushi davrida faoliyat yuritgan mashhur kriptograflar tomonidan ham katta qiziqish bilan tadqiq qilingan. Biroq farazlardan boshqa natijaga erishilmagan. Ana shunday ilmiy gipotezalardan biri ingliz tilshunosi, professor Stefan Baxga oid. Olim kitobdagi bir necha so‘zni o‘qigani haqida shov-shuvli maqolalar e’lon qilgan. Turli ilmiy anjumanlarda kashfiyotini jamoatchilik hukmiga havola qilgan. Biroq ilmiy jamoatchilik hanuzgacha olimning bu kashfiyotini ishonarli ma’lumot sifatida tasdiqlagan emas. Statistik va lisoniy tadqiqotlar matnning tasodifiy bir alifboda yozilgan, ma’nosiz belgi va ishoratlar yig‘ini emasligini ko‘rsatadi. Ammo bu alifbo va matn qaysi tilga oid ekanligi haqida hech qanday ilmiy dalil yo‘q. Mazkur qo‘lyozma 1969 yilda Xans P. Kraus tomonidan AQShdagi Yale universitetining qo‘lyozmalar kutubxonasiga taqdim qilingan. Yaxshi saqlangani holda tilsimi ochilmagan mazkur qo‘lyozma o‘z kashshoflarini kutmoqda.