Бувим ва қалдирғочлар (ҳикоя)

БУВИМ ВА ҚАЛДИРҒОЧЛАР

Мен кичкина бола эдим.

Қалдирғочларнинг узун қанотлари бор эди.

Дунёдаги энг узун қанот қалдирғочларники эди.

Мен кичкина бола эдим.

Қалдирғочларнинг ўткир кўзлари бор эди.

Дунёдаги энг ўткир кўзлар қалдирғочларники эди.

Қалдирғочлар ҳақидаги эртакларни илк бор қачон эшитганман, ким айтиб берган эди?

Аниқ эслашим қийин аммо қалдирғоч ҳақидаги эртаклар болалигим ўтган қишлоқлар қадар ҳақиқат эди.

Ва парқу булутлар ортида қолган ҳақиқат қадар узоқда...

Кун қачон бошланади-ю қачон тугайди, фарқига бормасдим.

Бу кўҳна тоштегирмонда менинг вазифам нима эди?

Мен нима эдим?

Тошмидим?

Буғдоймидим?

Ҳали фарқига бормасдим?

Аммо қалдирғочларни яхши кўрардим.

Бувимнинг қалдирғочларини...  

Бувимнинг райҳон ва жамбил ҳидли, узун, қоп-қора сочлари бор эди.

Ўсмалар қўйилганда қалдирғочнинг қанотини эслатадиган қошлари бор эди.

Бувимнинг қадди расо, бўйи баланд эди.

Қўлини узатса, дарахтнинг энг баланд шохларидаги олмаларга етарди.

Бувимнинг сурмаранг кўзлари жуда ўткир, жуда чиройли эди.

Ҳатто ойни соясиз кўрар эди.

Бувимнинг ўчоқ бошига томчи гувалаклардан ин қурган қалдирғочлари бор эди.

Баъзан инидан тушиб кетган полапонларни қайтариб жойига қўйиб қўярди...

Ҳозир эсласам, қалдирғочлар ҳақидаги эртакни илк бор бувимдан эшитгандекман.

Аммо буни эртак деб эмас, бўлган воқеа деб тинглагандим.

Ҳатто бувим ҳам бунинг эртаклигини аллақачон унутиб, ўзи гувоҳ бўлган ҳаётий воқеа деб ишониб бўлган эди.

Баҳор пайтлари эди.

Узоқ ёмғир ёғди.

Гўё кунлаб, ойлаб, йиллаб ёғди.

Биз ҳам кўчага чиқолмай гўё кунлаб, ойлаб, йиллаб дераза токчасида ўтиргандик ўшанда.

Бошда дераза ойналарини чертиб ёғди.

Кейин безовталаниб, тарсиллаб ёғди.

Кўп ўтмай жаҳлга, ғазабга, таҳдидга айланиб ёғди.

Лойсувоқ томдан сизган чаккалар ҳам ориятни йиғиштириб қўйиб, шариллаб оқди.

Орада бир чаккиллаб томганда челакда ҳалқалар ва ажиб куйлар ҳосил қиларди.

Челаклар тўлиб кетди.

Тоғоралар тўлди.

Кигизлар, тўшаклар шалаббо бўлди.

Уй намиқиб кетди.

Токчада ўтириб дераза ойнасидаги ёмғир изларидан ташқарини кузатар эдим.

Гул чуқури тўлиб тошибди, райҳонлар, жамбиллар сув остида қолибди.

Деворлар, томлар, дарахтлар бутун олам ёмғир остида қолибди.

Қушлар қаёққа ғойиб бўлишган экан, дея аланглайман.

Ойнадан оқаётган ёмғир изларидан атрофни тўлиқ кўриш имконсиз.

Ўчоқ бошида томчидек гувалачалардан ясалган инида қунишиб ўтирган қалдирғочларни кўрдим.

“Ёмғирда ини ивиб кетмадимикан?” деб кўзимни катта-катта очиб ўша томонга қарадим.

Ўшанда бувим айтган эртакни эслагандим.

Уни қачон эшитганимни эса эслашим қийин...  

***

Қадим-қадим замонда қалдирғочлар Тангри таоло билан одамзод орасида хабарчи экан. Савоб иш қилганга мукофот муждасини, гуноҳ иш қилганга жазо хабарини етказиб турар экан. Одамларнинг дуоларни, илтижоларини тўплаб Тангри ҳузурига олиб чиқар экан. Кейин қабул бўладими, йўқми, деб кутиб ўтирар экан. Муждаларни йиғиб эрта баҳорда яна ер юзига учиб келишар экан. У пайтларда одамлар тангридан кўп нарса сўрамас экан. Ҳар бир уйнинг айвонида, дарвозахонасида уларнинг ҳам уйи бўларкан. Қалдирғоч келмайдиган уй хосиятсиз ҳисобланар экан. Ундай уйга одамлар ҳам кўп кирмас экан. Қалдирғоч кирмаган уй эгалари ариқ бўйидаги лойдан томчилатиб ёлғондакам ин ясаб деворнинг кўзга кўринадиган баланд бир жойига ёпиштириб, ичига хашаклардан қўйиб худди қалдирғоч ин қургандек қилиб қўйишар экан. Қўни-қўшни ҳам қалдирғочларининг келгани, тухум қўйгани, қанча полапон очгани-ю қанчаси учуртма бўлгани ҳақида суҳбатлашишни ёқтиришар экан. Айниқса, қалдирғочлар олиб келган муждаларни бир-бирларига айтиб суюнчилар олишар экан.

У пайтларда қалдирғочлар оппоқ қуш экан. Улар баҳорда қайтиб келиши билан инсонлар қир-адирларга чиқишиб сайлларни бошлаб юборишар экан. Хушхабарлардан кўнгли тоғ бўлган одамлар халққа тўй-томоша қилиб берар экан.

Буларни кўриб қарғанинг ғайрлиги келибди. Дашти биёбонда якка ўзи яшайдиган мохов фолчини топиб, унга дардини айтибди. Мохов фолчи бева аёлнинг кўз ёшидан, етимнинг қўлидан тушган ушоқдан, йўқсилларнинг ўчоғидаги куядан, қасамхўрнинг виждонидан бир мисқол олиб келишни тайинлабди.

Қарға қидириб-қидириб бир бева аёл топибди ва унинг хонадонига бориб кута бошлабди. Бева аёл сира йиғламасмиш. Қарға уни гапга солибди. Дардини кавлабди. Эътибор бермабди. Қувониб йиғлармикан деб, масхарабозлик қилибди. Яна йиғламабди. Қарға унга:

– Сен, қанақанги тошбағир аёлсан? Нега йиғламайсан? – дебди.

Аёл ўйлаб туриб:

– Отам, онам ёки болам деб йиғлайми? Уларнинг қабрда беҳузур бўлишини хоҳламайман. Ташлаб кетган эрим учун йиғлайми? Бирга ўтказган бахтли дамларим ҳаққи унга лаънат ёғилишини истамайман. Чорасизман, ҳеч кимим йўқ деб йиғлайми? Ношукрлик бўлади деб йиғлолмайман – деб жавоб қайтарибди.

Аёл қарғага яқинроқ бориб қараса, қушнинг оёғига тикан санчилиб турган экан. Бева аёл:

– Вой ўргилиб кетай, шўрлик қушгина, сенинг оёқларингга кирган тикан менинг оёқларимга кирса бўлмасмиди? – деб йиғлаб юборибди.

Қарға фурсатдан фойдаланиб бева аёлнинг кўз ёшидан бир томчи олиб учиб кетибди. Етимнинг қўлидан тушган ушоқдан, йўқсилларнинг ўчоғидаги куядан ҳам олибди. Фақат қанча қидирса ҳам қасамхўрнинг виждонини топа олмабди. Бутун дунёни айланиб чиқибди, суриштирмаган, сўрамаган жой қолмабди. Қасамхўрнинг виждонидан топилмабди.

Мохов фолчига қайтиб бориб вазиятни тушунтирибди. Фолчи келтирилган масаллиқдан бўёқ тайёрлабди. Баҳорда биринчи учиб келган қалдирғочнинг устига бўёқни тўкиб юбориши кераклигини қарғага тайинлабди. Куз, қиш ўтиб яна баҳор келибди. Қарға илк учиб келган қалдирғочнинг устига бўёқни тўкиб юборибди. Жодули бўёқ оппоқ қалдирғочнинг бошига, қанотларига ва нозик думига тўкилибди.

Ўша баҳор қалдирғоч инсонларга Тангри ҳузуридан “барака” олиб келаётган экан. Бошидан бўёқ тўкилган пайтда “барака”га тегмасин деб бағрига босиб, думлари билан пана қилиб олган экан. Шу сабаб кўкси ва думларининг пастки томонига бўёқ тегмай қолибди. Кейин уларнинг болалари ҳам худди шундай ранглар билан дунёга кела бошлабди. Қалдирғочлар қайтиб Тангри таолонинг ҳузурига учиб боролмайдиган бўлибди. Энди одамлар қалдирғочларни қут-барака қуши деб авайлайдиган бўлибди. Одамлар “бу қушга ким озор етказса, хонадонидан қут кўтарилади, уйига сира барака кирмайди” деб айтиб юришар экан.

Эртак таҳминан шундай эди. Мен эртакни тинглагандан кейин қачон қарға кўрсам ундан нафратланардим. Ва яна қасамхўрнинг виждони ҳақида ўйлардим. Ёлғончида, қасамхўрда виждон бўлмас экан-да, дердим. Бувим эса “ҳар битта ёлғон виждонга санчилган битта тикан” дерди. “Қанча кўп ёлғон сўзласанг, виждонингга шунча кўп тикан санчилаверади. Бориб-бориб виждон ўрнида типратикандек бир тўп тиканни кўтариб юрасан” дерди. Ва яна “қарғани эмас, қалдирғочни ўйла” дерди. “Бева аёлларнинг кўз ёшларига, етимларнинг фарёдларига, фақирларнинг дардларига бўялган бечора қушларни ўйла” дерди. Мен бугун яна қалдирғоч ҳақида эмас, қарға ҳақида ўйладим. Искандарнинг сартарошини ҳам, қудуқни ҳам, найга айланган қамишни ҳам...

***

Ҳар баҳор учиб келганида одамлар қалбида қандайдир шафқат, меҳр-муҳаббат, бир-бирларига нисбатан аллақандай илиқлик туйғуларини уйғотиб юборади.

Ҳар баҳор қалдирғочлар билан бирга қиш ичи занглаган танларга илиқлик ҳам кириб келарди.

Бундай дамларда ҳар бир хонадонда бувилар, боболар набираларига қалдирғочлар ҳақида эртаклар айтиб беришади.

***

Бувимнинг райҳон ва жамбил ҳидли, узун, қоп-қора сочлари бор эди.

Бувимнинг сочлари қачон бунчалик оқариб кетган экан?

Эшилиб кетмасин деб учларига тангачаларни қачон осган экан?

Ўсмалар қўйилганда қалдирғочнинг қанотини эслатадиган қошлари бор эди.

Қошлар ўрнида қолган қабариқ изларни қачон пайқадим?

Бувимнинг қадди расо, бўйи баланд эди.

Қадди қачон бунчалик эгилиб, букчайиб, бир ҳовуч бўлиб қолган экан?

Елкасида дўмпайиб, бошини тик кўтаришга имкон бермаётган букрни илк марта қачон кўргандим?

Қўлини узатса, дарахтнинг энг баланд шохларидаги олмаларга етарди.

Бувим тўкилган олмаларни териб келтирганида энг баланд шохдан тушганини айтарди.

Бувим тўкилган олмаларни охирги марта қачон терган экан?

Бувимнинг ўчоқ бошига томчи гувалаклардан ин қурган қалдирғочлари бор эди.

Баъзан инидан тушиб кетган полапонларни қайтариб жойига қўйиб қўярди.

Ҳалиям қалдирғочлар келаётганмикан?

Инидан тушиб кетган полапонларни ким жойига қайтариб қўяётган экан?

Бувимнинг сурмаранг кўзлари жуда ўткир, жуда чиройли эди.

Ҳатто ойни соясиз кўрар эди.

Бувим ойни охирги марта қачон соясиз кўрган экан?

Бувим қалдирғочларни охирги бор қачон кўрган экан?

Маъруфжон Йўлдошев